ANALIZA SKUTECZNOŚCI POSTĘPOWAŃ UKŁADOWYCH NA PRZYKŁADZIE
       SĄDU UPADŁOŚCIOWEGO ZA OKRES 2010 – I PÓŁROCZE 2015 R.
1. Wprowadzenie
W Polsce do końca 2015 r. funkcjonowała ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe
i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), która zawierała dwa rozwiązania umożliwiające
przedsiębiorcy uniknięcie upadłości i powrócenie do funkcjonowania na konkurencyjnym
rynku. Pierwsze to ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, drugie –
postępowanie naprawcze wobec przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością.
Obie instytucje były nader rzadko wykorzystywane w latach 2003–2015. W tym okresie
do sądów wpłynęło ok. 45 000 wniosków o ogłoszenie upadłości. Z tej liczby wniosków, sądy
ogłosiły 7333 upadłości likwidacyjnych i zaledwie 1049 upadłości z możliwością zawarcia
układu (J.L. Hińcz, Restrukturyzacja bez kręgosłupa, Rzeczpospolita z 3.8.2015 r.). Zostało
otwartych   zaledwie   58    postępowań    naprawczych,    liczba   oświadczeń   o wszczęciu
postępowania naprawczego wyniosła 617. Sądy wydawały zakazy wszczęcia postępowania
naprawczego ze względu na niewypłacalność przedsiębiorcy lub braki formalne dokumentacji
związanej z oświadczeniami.
Celowe zatem jest przeanalizowanie funkcjonowania ustawy Prawo upadłościowe
i naprawcze, która obowiązywała do 31.12.2015 r. i wskazanie przyczyn negatywnych
zjawisk.
2. Statystyka Sądu upadłościowego
Dla realizacji tak sformułowanego zadania badawczego przeanalizowano akta ok. 150
postępowań układowych i naprawczych za okres 2010 – I półrocze 2015 r. Dokumenty
zastały autorowi udostępnione w sześciu Sądach upadłościowych, dla celów niniejszego
artykułu przedstawiono dane z jednego z Sądów upadłościowych z centralnej Polski.
Analizą objęto wszystkie złożone w Sądzie wnioski o ogłoszenie upadłości z możliwością
zawarcia układu z wierzycielami. We wskazanym wyżej okresie (5,5 roku) do Sądu wpłynęło
426 wniosków o ogłoszenie upadłości likwidacyjnej i jedynie 35 wniosków o ogłoszenie
upadłości z możliwością zawarcia układu.
Wielkości te zobrazowano w tabeli.

                                       Liczba wniosków o ogłoszenie upadłości
      OKRES
                       likwidacyjnej           układowej               konsumenckiej

2010–2014              383                     31                      79
I półrocze 2015       43                      4                      89

Razem                 426                     35                     168


Tabela 17. Zestawienie wniosków o ogłoszenie upadłości
Źródło: Dane Sądu upadłościowego.


Pierwsza refleksja dotyczy liczby wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Po zmianie przepisów z dniem 1.1.2015 r., liczba wniosków w I półroczu 2015 r. była
większa niż ich suma w okresie poprzednich pięciu lat.
Druga relacja dotyczy porównania liczby wniosków o upadłość likwidacyjną i układową.
Zaledwie 35 przedsiębiorców zamierzało zawrzeć układ z wierzycielami, 426 pogodziło się
z faktem, że jedyną formą zakończenia ich działalności będzie likwidacja majątku i z tych
przychodów częściowe zaspokojenie wierzycieli. Oznacza to, że przedsiębiorcy składający
wnioski o upadłość likwidacyjną byli świadomi, że nie są zdolni odbudować swojej
działalności, gdyż zadłużenie jest zbyt duże w porównaniu z aktywami, a firma nie posiada
zasobów, które byłyby zdolne generować dodatkowe przypływy finansowe.
Szczegółowej analizie poddano wnioski o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia
układu. Przeanalizowano 35 wniosków. Statystyka przedstawia się następująco.

                                    Postanowienia Sądu

                       ogłoszenie       ogłoszenie
                                                         oddalenie        zwrot
      OKRES             upadłości       upadłości                                 Razem
                                                         wniosku      wniosku
                       układowej      likwidacyjnej

2010 – I p. 2015            11              10              5              9       35


Tabela 18. Zestawienie postanowień Sądu dot. wniosków o ogłoszenie upadłości
Źródło: Dane z Sądu upadłościowego.


Z zestawienia wynika, że aż w 10 przypadkach Sąd postanowił ogłosić upadłość
likwidacyjną. Podstawą do takiej decyzji była dokumentacja dołączona do wniosku oraz
sprawozdanie tymczasowego nadzorcy sądowego.
Z ogłoszonych 11 upadłości z możliwością zawarcia układu wyniki postępowania
są następujące:
1) 0 przedsiębiorców pomyślnie zakończyło postępowanie i spłaciło wierzycieli;
2) 2 postępowania umorzono;
3) 7 razy została zmieniona opcja na upadłość likwidacyjną;
4) 2 postępowania są toku.
Przytoczone wielkości wskazują, że upadłość układowa nie była skuteczna.
Należy dodać, że w analizowanym okresie (2010 – I półrocze 2015 r.) do Sądu wpłynęło 5
oświadczeń o wszczęciu postępowania naprawczego. W czterech przypadkach Sąd zakazał
wszczęcia postępowania. Jedyne wszczęte postępowanie naprawcze zakończyło się spłatą
wierzycieli.
Z przedstawionych danych można wnioskować, że składane wnioski były:
1) niekompletne, o czym świadczy bardzo duża liczba ich zwrotów;
2) składane, gdy przedsiębiorstwo nie ma szans przywrócić działalności, która zapewni
  bieżące pokrywanie jej kosztów, potwierdza to liczba decyzji sądu o ogłoszeniu upadłości
  likwidacyjnej;
3) ukierunkowane wyłącznie na redukcję i/lub rozłożone w czasie zobowiązań.
To ostatnie, bardzo istotne stwierdzenie jest wynikiem szczegółowej analizy planów
naprawczych. Praktycznie we wszystkich przypadkach przedsiębiorcy zakładali, że sytuacja
będzie sanowana dzięki restrukturyzacji zadłużenia, a wierzyciele zostaną spłaceni
z przyszłych zysków, a w ok. 20% przypadków dodatkowo ze sprzedaży aktywów. Żaden
z przedsiębiorców nie zakładał pozyskania inwestora, partnera biznesowego, menedżera lub
doradcy, który wprowadzi nową jakość, wartości lub zasoby.
3. Sytuacja finansowa przedsiębiorców
Badania    prof. E.   Mączyńskiej    [E.   Mączyńska     (red.),   Cykle     życia   i bankructwa
przedsiębiorstw, Warszawa 2011] wskazują, że zdaniem sędziów – komisarzy większość
składanych     w sądach   wniosków     upadłościowych      to wnioski      spóźnione.   Kondycja
przedsiębiorstwa jest wówczas tak zła, że nie ma już szans na wszczęcie postępowania
naprawczego. Ankietowani sędziowie – komisarze zwracali także uwagę na fakt,
że obowiązujące prawo nie gwarantuje przejrzystości i sprawności procedur upadłościowych.
Wnioski    przedstawione są wynikiem       pogłębionej    analizy sprawozdań         finansowych
dwudziestu przedsiębiorców wnioskujących o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia
układu, którzy przedstawili w Sądzie kompletną dokumentację.
Ich status był następujący:
             Forma prawna                                    Wielkość przedsiębiorstwa

sp. z o.o.                            14             mikro                               14

spółka akcyjna                         4             małe                                12

przedsiębiorstwo prywatne              1             średnie                              1
osoby fizycznej

spółdzielnia pracy                     1             duże                                 2

SUMA                                  20             SUMA                                20


Tabela 19. Status prawny       Tabela 20. Wielkość
przedsiębiorcy                 przedsiębiorstwa
Źródło: Opracowanie własne.


Do analizy sytuacji przedsiębiorców wykorzystano 6 wskaźników.

                  Wskaźnik                                     Sposób liczenia

Marża zysku netto (wskaźnik rentowności    ZYSK NETTO/PRZYCHÓD NETTO
sprzedaży)

Stosunek kapitałów własnych do kapitałów KAPITAŁY WŁASNE/KAPITAŁY
zakładowych                                ZAKŁADOWE

Wskaźnik „złotej” reguły bilansowej        KAPITAŁY WŁASNE/AKTYWA TRWAŁE

Odwrócony wskaźnik operacyjności           PRZYCHÓD NETTO/KOSZTY
                                           DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

Wskaźnik płynności bieżącej                AKTYWA OBROTOWE/ZOBOWIĄZANIA
                                           KRÓTKOTERMINOWE

Obrotowość (produktywność)                 PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY/AKTYWA
aktywów ogółem                             OGÓŁEM


Tabela 21. Tabela wskaźników oceny sytuacji finansowej
Źródło: Opracowanie własne.
Wyliczeń dokonano w oparciu o bilanse i rachunki zysków i strat dostarczone przez
wnioskodawców. Należy podkreślić, że sprawozdania tymczasowych nadzorców sądowych
korygowały w istotny sposób wycenę aktywów u wielu przedsiębiorców. Analizując poniżej
przedstawione wielkości, należy mieć na względzie, że w ok. 50% przypadków są zawyżone,
w szczególności do wyceny majątku trwałego i obrotowego.


Tabelaryczne ujęcie wskaźników przedstawia się następująco.

                      A.1    A.2    A.3   A.4     A.5      A.6   A.7    A.8    A.9    A.10

ZYSK NETTO /
                                            –
PRZYCHÓD             –0,16 –0,04 –0,02            –0,01 0,06     0,11 –0,26 –0,53 –1,45
                                          25,07
NETTO

KAPITAŁY
WŁASNE /
                     0,34   0,97   0,12 –0,93 –0,32 1,31 –0,86 –5,08 –0,83 13,66
KAPITAŁY
ZAKŁADOWE

KAPITAŁY
WŁASNE /
                     1.26    0.6   0,19 –2,55 –0,05        0,5   –0,31 –0,23 1,53     0,2
AKTYWA
TRWAŁE

PRZYCHÓD
NETTO / KOSZTY
                     0,88   0,96   0,99   0,46    1,01   1,07    1,11   0,86   0,66   0,42
DZIAŁALNOSCI
OPERACYJNEJ

WSKAŹNIK
PŁYNNOŚCI            1,15   0,89   0,72   0,04    0,45   0,29    1,56   0,26   0,62   0,53
BIEŻĄCY

PRZYCHODY ZE
SPRZEDAŻY             1,1   1,05   2,21   0,12    0,33   1,54    1,34   1,94   0,86   0,06
OGÓŁEM
                     A.11 A.12 A.13 A.14 A.15 A.16 A.17 A.18 A.19 A.20

ZYSK NETTO /
PRZYCHÓD             –0,49 0,07 –1,11 –0,03 –0,22 –0,48 –0,06 –0,3 –0,11 1,32
NETTO

KAPITAŁY
WŁASNE /
                      1,4    –3,55 -0,89   0,14   0,16   0,66     2,07   0,06   0,98 –2,55
KAPITAŁY
ZAKŁADOWE

KAPITAŁY
WŁASNE /
                      0,26 –0,07 –1,51 0,05       0,17   0,27     0,24   0,03   0,45    –
AKTYWA
TRWAŁE

PRZYCHÓD
NETTO / KOSZTY
                      0,66   1,09   0,68   1,12   0,79   (Ul      l,w    0,78   0,85 *3,11
DZIAŁALNOSCI
OPERACYJNEJ

WSKAŹNIK
PŁYNNOŚCI             0,68   0,96   0,65   0,05   0,43    0,9     0,77   0,51   0,5    0,04
BIEŻĄCY

PRZYCHODY ZE
                                                                                        –
SPRZEDAŻY             0,25   0,07   0,69   0,02   1,13   0,12     0,03   0,61   0,08
                                                                                       48,25
OGÓŁEM


Tabela 22. Zestawienie wskaźników finansowych przedsiębiorców
Źródło: Wyliczenia własne w oparciu o sprawozdanie finansowe przedsiębiorców. Legenda:
Kolorem szarym zaznaczone są upadłości likwidacyjne ogłoszone postanowieniem sądu.
W oparciu o dane tabelaryczne sytuacji finansowej analizowanych przedsiębiorstw można
wyciągnąć następujące wnioski:
1) 15 z 20 przedsiębiorców wygenerowało stratę za ostatni pełny rok przed złożeniem
  wniosku o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu;
2) 8 z badanych firm charakteryzowały ujemne kapitały własne, a u 16 z nich kapitały własne
  na koniec roku były niższe niż kapitały początkowe/zakładowe;
3) tylko w przypadku jednej firmy (A1) była zachowana „ złota reguła bilansowa”, co oznacza,
  że kapitały własne finansowały aktywa trwałe;
4) w każdym przedsiębiorstwie wskaźnik płynności bieżącej był niższy od 2,0, najwyższy
  wynosił 1,56;
5) zdolność do generowania przychodów w oparciu o posiadane aktywa była także niska i nie
  przekraczała wskaźnika 2,21, a w większości przypadków była niższa od 1;
6) jedynie 6 analizowanych przedsiębiorstw było w stanie wypracować przychód wystarczający
  na pokrycie kosztów działalności operacyjnej.
4. Podsumowanie
Analiza sprawozdań finansowych pozwala postawić tezę, że w zdecydowanej większości
wnioski o ogłoszenie upadłości układowej były składane zbyt późno. Przedsiębiorcy zbyt
długo oczekiwali na zdarzenia, które zmienią ich sytuację. Nadto, jak wskazano uprzednio,
plan naprawczy był najczęściej ograniczany do redukcji niektórych pozycji kosztowych,
niekiedy zatrudnienia i przede wszystkim redukcji zobowiązań. Nie wskazywano na nowe
zasoby i jakości, które mogłyby skutecznie zmienić negatywną sytuację.
Źródło: A. Głowacki, w: P. Filipiak, M. Geromin, B. Groele, A. Hrycaj (red.),
Restrukturyzacja i upadłość przedsiębiorstw 2.0, Warszawa 2016 (w przygotowaniu).
     Przedstawione wyniki badań wniosków o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia
układu z wierzycielami jednoznacznie wskazują, że przedsiębiorcy zbyt późno sięgali
po instrumenty zawarte w PrUpN. Przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele. Zdaniem
autora podstawowymi była obawa przed etykietą bankruta i całkowitą utratą zarządu
w wyniku ogłoszenia upadłości likwidacyjnej (mimo wnioskowania o ogłoszenie upadłości
układowej). Drugim czynnikiem zniechęcającym do skorzystania z ustawy na wczesnym
etapie kryzysu był zapewne brak świadomości o działaniu na szkodę wierzycieli –
najczęściej partnerów biznesowych. Przedsiębiorca skupiony na własnych problemach
i próbach sanowania sytuacji nie dostrzegał (lub nie chciał dostrzec) skutków takowego
działania i wywołania kryzysu u innych. Analiza struktury wierzycieli nie pozwala
na postawienie jednoznacznych wniosków co do tego, dlaczego przedsiębiorcy regulowali
zobowiązania jednych podmiotów, a w przypadku innych narastały one miesiącami.
    Nie bez znaczenia jest przekonanie przedsiębiorców, że sytuacja ulegnie zdecydowanej
poprawie, a kryzys ma charakter przejściowy. Potwierdzają to badania PARP (Panel Polskich
Przedsiębiorców) z których wynika, że aż 28% małym i średnim przedsiębiorcom
(ok. 420 000 firm) w 2014 r. groziła utrata płynności finansowej, a wniosek o ogłoszenie
upadłości złożyło zaledwie kilka tysięcy. To potwierdza, że w wielu przypadkach obawy
są przesadzone, lecz jak wskazują statystyki taka relacja skłania przedsiębiorców
do długoterminowego       trwania   w kryzysie,   co w efekcie    doprowadza      do stanu
niewypłacalności. Warto podkreślić, że: „naczelną zasadą amerykańskiej dynamiki
gospodarczej jaką jest «twórcza destrukcja» jest lepszym sposobem w walce o przetrwanie,
a amerykańscy przedsiębiorcy, którzy potrafią porzucić bez żalu dawną działalność, zamknąć
nierentowne przedsiębiorstwa i podjąć nową aktywność, mają większe szanse na zwycięstwo
w globalnej konkurencji niż europejscy” (A. Czapracka, Analiza prawno-porównawcza
procedur zamykania nierentownej działalności gospodarczej i przyjętych rozwiązań
instytucjonalno-prawnych zbiorowego dochodzenia wierzytelności od niewypłacalnych
dłużników w Polsce i w wybranych krajach europejskich na tle rozwiązań przyjętych w USA
– konferencja Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego pt. „Efektywność postępowań
upadłościowych – wyniki badań, ich popularyzacja oraz wykorzystanie w praktyce”
17.1.2013 r.).
    Praktyka życia gospodarczego oraz przytoczona wyżej analiza jednoznacznie
wskazują, że poziom świadomości, odpowiedzialności i wiedzy przedsiębiorcy decydują
o podjęciu decyzji o wszczęciu postępowania naprawczego. Z tego względu celowe jest
przybliżenie metod badania sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, a także sposobów
weryfikacji jego stanu.