Analiza skuteczności postępowań układowych na przykładzie sądu upadłościowego za okres 2010 – I półrocze 2015 r.
Inspiracja: Postępowanie restrukturyzacyjne. Komentarz praktyczny. Wzory pism i przykłady postępowań restrukturyzacyjnych
Analiza skuteczności postępowań układowych i naprawczych w Sądzie Upadłościowym za okres 2010 - I półrocze 2015 r. skupia się na wykorzystaniu ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze oraz analizie liczby wniosków o ogłoszenie upadłości i ich rezultatach. Przeanalizowano także sytuację finansową przedsiębiorców składających wnioski, uwzględniając wskaźniki finansowe.
ANALIZA SKUTECZNOŚCI POSTĘPOWAŃ UKŁADOWYCH NA PRZYKŁADZIE SĄDU UPADŁOŚCIOWEGO ZA OKRES 2010 – I PÓŁROCZE 2015 R. 1. Wprowadzenie W Polsce do końca 2015 r. funkcjonowała ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), która zawierała dwa rozwiązania umożliwiające przedsiębiorcy uniknięcie upadłości i powrócenie do funkcjonowania na konkurencyjnym rynku. Pierwsze to ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, drugie – postępowanie naprawcze wobec przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością. Obie instytucje były nader rzadko wykorzystywane w latach 2003–2015. W tym okresie do sądów wpłynęło ok. 45 000 wniosków o ogłoszenie upadłości. Z tej liczby wniosków, sądy ogłosiły 7333 upadłości likwidacyjnych i zaledwie 1049 upadłości z możliwością zawarcia układu (J.L. Hińcz, Restrukturyzacja bez kręgosłupa, Rzeczpospolita z 3.8.2015 r.). Zostało otwartych zaledwie 58 postępowań naprawczych, liczba oświadczeń o wszczęciu postępowania naprawczego wyniosła 617. Sądy wydawały zakazy wszczęcia postępowania naprawczego ze względu na niewypłacalność przedsiębiorcy lub braki formalne dokumentacji związanej z oświadczeniami. Celowe zatem jest przeanalizowanie funkcjonowania ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, która obowiązywała do 31.12.2015 r. i wskazanie przyczyn negatywnych zjawisk. 2. Statystyka Sądu upadłościowego Dla realizacji tak sformułowanego zadania badawczego przeanalizowano akta ok. 150 postępowań układowych i naprawczych za okres 2010 – I półrocze 2015 r. Dokumenty zastały autorowi udostępnione w sześciu Sądach upadłościowych, dla celów niniejszego artykułu przedstawiono dane z jednego z Sądów upadłościowych z centralnej Polski. Analizą objęto wszystkie złożone w Sądzie wnioski o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu z wierzycielami. We wskazanym wyżej okresie (5,5 roku) do Sądu wpłynęło 426 wniosków o ogłoszenie upadłości likwidacyjnej i jedynie 35 wniosków o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu. Wielkości te zobrazowano w tabeli. Liczba wniosków o ogłoszenie upadłości OKRES likwidacyjnej układowej konsumenckiej 2010–2014 383 31 79 I półrocze 2015 43 4 89 Razem 426 35 168 Tabela 17. Zestawienie wniosków o ogłoszenie upadłości Źródło: Dane Sądu upadłościowego. Pierwsza refleksja dotyczy liczby wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Po zmianie przepisów z dniem 1.1.2015 r., liczba wniosków w I półroczu 2015 r. była większa niż ich suma w okresie poprzednich pięciu lat. Druga relacja dotyczy porównania liczby wniosków o upadłość likwidacyjną i układową. Zaledwie 35 przedsiębiorców zamierzało zawrzeć układ z wierzycielami, 426 pogodziło się z faktem, że jedyną formą zakończenia ich działalności będzie likwidacja majątku i z tych przychodów częściowe zaspokojenie wierzycieli. Oznacza to, że przedsiębiorcy składający wnioski o upadłość likwidacyjną byli świadomi, że nie są zdolni odbudować swojej działalności, gdyż zadłużenie jest zbyt duże w porównaniu z aktywami, a firma nie posiada zasobów, które byłyby zdolne generować dodatkowe przypływy finansowe. Szczegółowej analizie poddano wnioski o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu. Przeanalizowano 35 wniosków. Statystyka przedstawia się następująco. Postanowienia Sądu ogłoszenie ogłoszenie oddalenie zwrot OKRES upadłości upadłości Razem wniosku wniosku układowej likwidacyjnej 2010 – I p. 2015 11 10 5 9 35 Tabela 18. Zestawienie postanowień Sądu dot. wniosków o ogłoszenie upadłości Źródło: Dane z Sądu upadłościowego. Z zestawienia wynika, że aż w 10 przypadkach Sąd postanowił ogłosić upadłość likwidacyjną. Podstawą do takiej decyzji była dokumentacja dołączona do wniosku oraz sprawozdanie tymczasowego nadzorcy sądowego. Z ogłoszonych 11 upadłości z możliwością zawarcia układu wyniki postępowania są następujące: 1) 0 przedsiębiorców pomyślnie zakończyło postępowanie i spłaciło wierzycieli; 2) 2 postępowania umorzono; 3) 7 razy została zmieniona opcja na upadłość likwidacyjną; 4) 2 postępowania są toku. Przytoczone wielkości wskazują, że upadłość układowa nie była skuteczna. Należy dodać, że w analizowanym okresie (2010 – I półrocze 2015 r.) do Sądu wpłynęło 5 oświadczeń o wszczęciu postępowania naprawczego. W czterech przypadkach Sąd zakazał wszczęcia postępowania. Jedyne wszczęte postępowanie naprawcze zakończyło się spłatą wierzycieli. Z przedstawionych danych można wnioskować, że składane wnioski były: 1) niekompletne, o czym świadczy bardzo duża liczba ich zwrotów; 2) składane, gdy przedsiębiorstwo nie ma szans przywrócić działalności, która zapewni bieżące pokrywanie jej kosztów, potwierdza to liczba decyzji sądu o ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej; 3) ukierunkowane wyłącznie na redukcję i/lub rozłożone w czasie zobowiązań. To ostatnie, bardzo istotne stwierdzenie jest wynikiem szczegółowej analizy planów naprawczych. Praktycznie we wszystkich przypadkach przedsiębiorcy zakładali, że sytuacja będzie sanowana dzięki restrukturyzacji zadłużenia, a wierzyciele zostaną spłaceni z przyszłych zysków, a w ok. 20% przypadków dodatkowo ze sprzedaży aktywów. Żaden z przedsiębiorców nie zakładał pozyskania inwestora, partnera biznesowego, menedżera lub doradcy, który wprowadzi nową jakość, wartości lub zasoby. 3. Sytuacja finansowa przedsiębiorców Badania prof. E. Mączyńskiej [E. Mączyńska (red.), Cykle życia i bankructwa przedsiębiorstw, Warszawa 2011] wskazują, że zdaniem sędziów – komisarzy większość składanych w sądach wniosków upadłościowych to wnioski spóźnione. Kondycja przedsiębiorstwa jest wówczas tak zła, że nie ma już szans na wszczęcie postępowania naprawczego. Ankietowani sędziowie – komisarze zwracali także uwagę na fakt, że obowiązujące prawo nie gwarantuje przejrzystości i sprawności procedur upadłościowych. Wnioski przedstawione są wynikiem pogłębionej analizy sprawozdań finansowych dwudziestu przedsiębiorców wnioskujących o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, którzy przedstawili w Sądzie kompletną dokumentację. Ich status był następujący: Forma prawna Wielkość przedsiębiorstwa sp. z o.o. 14 mikro 14 spółka akcyjna 4 małe 12 przedsiębiorstwo prywatne 1 średnie 1 osoby fizycznej spółdzielnia pracy 1 duże 2 SUMA 20 SUMA 20 Tabela 19. Status prawny Tabela 20. Wielkość przedsiębiorcy przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne. Do analizy sytuacji przedsiębiorców wykorzystano 6 wskaźników. Wskaźnik Sposób liczenia Marża zysku netto (wskaźnik rentowności ZYSK NETTO/PRZYCHÓD NETTO sprzedaży) Stosunek kapitałów własnych do kapitałów KAPITAŁY WŁASNE/KAPITAŁY zakładowych ZAKŁADOWE Wskaźnik „złotej” reguły bilansowej KAPITAŁY WŁASNE/AKTYWA TRWAŁE Odwrócony wskaźnik operacyjności PRZYCHÓD NETTO/KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ Wskaźnik płynności bieżącej AKTYWA OBROTOWE/ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE Obrotowość (produktywność) PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY/AKTYWA aktywów ogółem OGÓŁEM Tabela 21. Tabela wskaźników oceny sytuacji finansowej Źródło: Opracowanie własne. Wyliczeń dokonano w oparciu o bilanse i rachunki zysków i strat dostarczone przez wnioskodawców. Należy podkreślić, że sprawozdania tymczasowych nadzorców sądowych korygowały w istotny sposób wycenę aktywów u wielu przedsiębiorców. Analizując poniżej przedstawione wielkości, należy mieć na względzie, że w ok. 50% przypadków są zawyżone, w szczególności do wyceny majątku trwałego i obrotowego. Tabelaryczne ujęcie wskaźników przedstawia się następująco. A.1 A.2 A.3 A.4 A.5 A.6 A.7 A.8 A.9 A.10 ZYSK NETTO / – PRZYCHÓD –0,16 –0,04 –0,02 –0,01 0,06 0,11 –0,26 –0,53 –1,45 25,07 NETTO KAPITAŁY WŁASNE / 0,34 0,97 0,12 –0,93 –0,32 1,31 –0,86 –5,08 –0,83 13,66 KAPITAŁY ZAKŁADOWE KAPITAŁY WŁASNE / 1.26 0.6 0,19 –2,55 –0,05 0,5 –0,31 –0,23 1,53 0,2 AKTYWA TRWAŁE PRZYCHÓD NETTO / KOSZTY 0,88 0,96 0,99 0,46 1,01 1,07 1,11 0,86 0,66 0,42 DZIAŁALNOSCI OPERACYJNEJ WSKAŹNIK PŁYNNOŚCI 1,15 0,89 0,72 0,04 0,45 0,29 1,56 0,26 0,62 0,53 BIEŻĄCY PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY 1,1 1,05 2,21 0,12 0,33 1,54 1,34 1,94 0,86 0,06 OGÓŁEM A.11 A.12 A.13 A.14 A.15 A.16 A.17 A.18 A.19 A.20 ZYSK NETTO / PRZYCHÓD –0,49 0,07 –1,11 –0,03 –0,22 –0,48 –0,06 –0,3 –0,11 1,32 NETTO KAPITAŁY WŁASNE / 1,4 –3,55 -0,89 0,14 0,16 0,66 2,07 0,06 0,98 –2,55 KAPITAŁY ZAKŁADOWE KAPITAŁY WŁASNE / 0,26 –0,07 –1,51 0,05 0,17 0,27 0,24 0,03 0,45 – AKTYWA TRWAŁE PRZYCHÓD NETTO / KOSZTY 0,66 1,09 0,68 1,12 0,79 (Ul l,w 0,78 0,85 *3,11 DZIAŁALNOSCI OPERACYJNEJ WSKAŹNIK PŁYNNOŚCI 0,68 0,96 0,65 0,05 0,43 0,9 0,77 0,51 0,5 0,04 BIEŻĄCY PRZYCHODY ZE – SPRZEDAŻY 0,25 0,07 0,69 0,02 1,13 0,12 0,03 0,61 0,08 48,25 OGÓŁEM Tabela 22. Zestawienie wskaźników finansowych przedsiębiorców Źródło: Wyliczenia własne w oparciu o sprawozdanie finansowe przedsiębiorców. Legenda: Kolorem szarym zaznaczone są upadłości likwidacyjne ogłoszone postanowieniem sądu. W oparciu o dane tabelaryczne sytuacji finansowej analizowanych przedsiębiorstw można wyciągnąć następujące wnioski: 1) 15 z 20 przedsiębiorców wygenerowało stratę za ostatni pełny rok przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu; 2) 8 z badanych firm charakteryzowały ujemne kapitały własne, a u 16 z nich kapitały własne na koniec roku były niższe niż kapitały początkowe/zakładowe; 3) tylko w przypadku jednej firmy (A1) była zachowana „ złota reguła bilansowa”, co oznacza, że kapitały własne finansowały aktywa trwałe; 4) w każdym przedsiębiorstwie wskaźnik płynności bieżącej był niższy od 2,0, najwyższy wynosił 1,56; 5) zdolność do generowania przychodów w oparciu o posiadane aktywa była także niska i nie przekraczała wskaźnika 2,21, a w większości przypadków była niższa od 1; 6) jedynie 6 analizowanych przedsiębiorstw było w stanie wypracować przychód wystarczający na pokrycie kosztów działalności operacyjnej. 4. Podsumowanie Analiza sprawozdań finansowych pozwala postawić tezę, że w zdecydowanej większości wnioski o ogłoszenie upadłości układowej były składane zbyt późno. Przedsiębiorcy zbyt długo oczekiwali na zdarzenia, które zmienią ich sytuację. Nadto, jak wskazano uprzednio, plan naprawczy był najczęściej ograniczany do redukcji niektórych pozycji kosztowych, niekiedy zatrudnienia i przede wszystkim redukcji zobowiązań. Nie wskazywano na nowe zasoby i jakości, które mogłyby skutecznie zmienić negatywną sytuację. Źródło: A. Głowacki, w: P. Filipiak, M. Geromin, B. Groele, A. Hrycaj (red.), Restrukturyzacja i upadłość przedsiębiorstw 2.0, Warszawa 2016 (w przygotowaniu). Przedstawione wyniki badań wniosków o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu z wierzycielami jednoznacznie wskazują, że przedsiębiorcy zbyt późno sięgali po instrumenty zawarte w PrUpN. Przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele. Zdaniem autora podstawowymi była obawa przed etykietą bankruta i całkowitą utratą zarządu w wyniku ogłoszenia upadłości likwidacyjnej (mimo wnioskowania o ogłoszenie upadłości układowej). Drugim czynnikiem zniechęcającym do skorzystania z ustawy na wczesnym etapie kryzysu był zapewne brak świadomości o działaniu na szkodę wierzycieli – najczęściej partnerów biznesowych. Przedsiębiorca skupiony na własnych problemach i próbach sanowania sytuacji nie dostrzegał (lub nie chciał dostrzec) skutków takowego działania i wywołania kryzysu u innych. Analiza struktury wierzycieli nie pozwala na postawienie jednoznacznych wniosków co do tego, dlaczego przedsiębiorcy regulowali zobowiązania jednych podmiotów, a w przypadku innych narastały one miesiącami. Nie bez znaczenia jest przekonanie przedsiębiorców, że sytuacja ulegnie zdecydowanej poprawie, a kryzys ma charakter przejściowy. Potwierdzają to badania PARP (Panel Polskich Przedsiębiorców) z których wynika, że aż 28% małym i średnim przedsiębiorcom (ok. 420 000 firm) w 2014 r. groziła utrata płynności finansowej, a wniosek o ogłoszenie upadłości złożyło zaledwie kilka tysięcy. To potwierdza, że w wielu przypadkach obawy są przesadzone, lecz jak wskazują statystyki taka relacja skłania przedsiębiorców do długoterminowego trwania w kryzysie, co w efekcie doprowadza do stanu niewypłacalności. Warto podkreślić, że: „naczelną zasadą amerykańskiej dynamiki gospodarczej jaką jest «twórcza destrukcja» jest lepszym sposobem w walce o przetrwanie, a amerykańscy przedsiębiorcy, którzy potrafią porzucić bez żalu dawną działalność, zamknąć nierentowne przedsiębiorstwa i podjąć nową aktywność, mają większe szanse na zwycięstwo w globalnej konkurencji niż europejscy” (A. Czapracka, Analiza prawno-porównawcza procedur zamykania nierentownej działalności gospodarczej i przyjętych rozwiązań instytucjonalno-prawnych zbiorowego dochodzenia wierzytelności od niewypłacalnych dłużników w Polsce i w wybranych krajach europejskich na tle rozwiązań przyjętych w USA – konferencja Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego pt. „Efektywność postępowań upadłościowych – wyniki badań, ich popularyzacja oraz wykorzystanie w praktyce” 17.1.2013 r.). Praktyka życia gospodarczego oraz przytoczona wyżej analiza jednoznacznie wskazują, że poziom świadomości, odpowiedzialności i wiedzy przedsiębiorcy decydują o podjęciu decyzji o wszczęciu postępowania naprawczego. Z tego względu celowe jest przybliżenie metod badania sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, a także sposobów weryfikacji jego stanu.
Analiza wskazuje, że przedsiębiorcy zbyt późno sięgali po instrumenty zawarte w ustawie, co skutkowało ogłoszeniem upadłości likwidacyjnej. Wiele firm generowało straty i miało ujemne kapitały własne, co świadczyło o złej kondycji finansowej. Składane wnioski były często spóźnione, a plany naprawcze ograniczały się do redukcji kosztów, bez poszukiwania nowych zasobów.