Przebieg postępowania dowodowego po zmianach wprowadzonych ustawą z 4 lipca 2019 r.

Zmiany wprowadzone ustawą z 4 lipca 2019 r. dotyczące postępowania dowodowego w sprawach cywilnych mają na celu usprawnienie tego procesu oraz zwiększenie jego efektywności. Nowe przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) wprowadzają szereg obowiązków zarówno dla stron, jak i dla sądu, mających na celu precyzyjne i skuteczne przeprowadzanie dowodów. Zmiany te mają na celu przyspieszenie postępowania, a także wyeliminowanie sytuacji, w których dowody są przeprowadzane w sposób zbędny lub nieadekwatny.

Obowiązki stron w zakresie inicjatywy dowodowej

Po zmianach wprowadzonych ustawą z 4.7.2019 r., na stronach spoczywa obowiązek precyzyjnego określenia dowodów oraz faktów, które mają zostać tymi dowodami wykazane. Art. 235¹ KPC nakłada na stronę wnioskującą obowiązek wskazania dowodu w sposób umożliwiający jego przeprowadzenie, a także dokładnego określenia faktów, które mają zostać wykazane. Oznacza to, że strona musi jasno określić zarówno sam dowód (np. świadek, dokument), jak i fakt, który chce nim udowodnić.

• Wniosek dowodowy musi być złożony w sposób precyzyjny, umożliwiający sądowi prawidłowe przeprowadzenie dowodu.
• Strona ma obowiązek wskazać zarówno środek dowodowy, jak i fakty, które mają zostać udowodnione.

Nowe zasady dotyczące pomijania dowodów

Nowelizacja KPC wprowadza otwarty katalog podstaw do pomijania wniosków dowodowych zgłoszonych przez strony. Sąd może pominąć dowód, jeśli spełnione są określone przesłanki. Zgodnie z art. 235² § 1 KPC, sąd może pominąć dowód, gdy:

• dowód jest sprzeczny z przepisami prawa,
• fakt, który miał być udowodniony, jest bezsporny lub nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy,
• dowód jest nieprzydatny do wykazania danego faktu,
• przeprowadzenie dowodu jest niemożliwe,
• wniosek dowodowy ma na celu jedynie przedłużenie postępowania,
• wniosek strony nie spełnia wymogów formalnych, a strona nie usunęła braków mimo wezwania.

W przypadku pominięcia dowodu sąd wydaje postanowienie, które nie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia. Podstawy pominięcia dowodu muszą być jasno wskazane w treści postanowienia.

Obowiązki sądu w zakresie postanowień dowodowych

Zgodnie ze znowelizowanym art. 236 KPC, sąd ma obowiązek oznaczyć środek dowodowy oraz fakty, które mają zostać wykazane, w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu. W razie potrzeby sąd powinien także wskazać termin i miejsce przeprowadzenia dowodu. Nowe przepisy przewidują, że sąd nie jest związany wydanym wcześniej postanowieniem dowodowym i może je uchylić lub zmienić, jeśli zachodzą nowe okoliczności.

W szczególnych sytuacjach sąd może przeprowadzić dowód z urzędu, zgodnie z art. 232 KPC. Dotyczy to jednak wyjątkowych przypadków, gdy istnieje ważny interes publiczny.

Ograniczenia w możliwości przeprowadzania dowodów

Znowelizowane przepisy KPC nakładają ograniczenia dotyczące przeprowadzania niektórych dowodów. Strona nie może skutecznie wnioskować o przeprowadzenie dowodu, który jest:

• niemożliwy do przeprowadzenia z przyczyn obiektywnych,
• nieadekwatny do sprawy,
• przedłużający postępowanie bez uzasadnionej potrzeby.

W przypadku, gdy strona wnioskuje o dowód, który sąd uzna za niewłaściwy, sąd wyda postanowienie odmawiające przeprowadzenia tego dowodu. Takie postanowienie nie podlega zaskarżeniu, ale może być poddane kontroli w postępowaniu apelacyjnym na podstawie art. 380 KPC.

Zastrzeżenia do protokołu jako forma weryfikacji decyzji sądu

Strona niezadowolona z decyzji sądu dotyczącej dowodów ma prawo zgłosić zastrzeżenie do protokołu na podstawie art. 162 KPC. Zastrzeżenie to musi zostać zgłoszone nie później niż na kolejnym posiedzeniu. W przypadku profesjonalnej reprezentacji przez adwokata lub radcę prawnego, brak zastrzeżenia eliminuje możliwość powoływania się na uchybienia w dalszym toku postępowania. Strona, która zgłosi zastrzeżenie, może odwołać się do sądu drugiej instancji, co może skutkować uchyleniem wcześniejszej decyzji.

Zmiany dotyczące świadków i innych osób powoływanych na dowód

Nowe przepisy wprowadzają również zmiany w zakresie obowiązków stron w odniesieniu do świadków. Strona, która wnioskuje o wezwanie świadka, biegłego lub innej osoby, ma obowiązek dołożyć starań, aby osoba ta stawiła się w wyznaczonym czasie i miejscu. Oznacza to, że strona jest odpowiedzialna za poinformowanie świadka o obowiązku stawiennictwa, co eliminuje możliwość opóźnień związanych z nieobecnością powołanych osób.

Weryfikacja dowodów w toku postępowania apelacyjnego

Jeżeli w trakcie postępowania sądowego sąd pierwszej instancji odmówi przeprowadzenia dowodu, strona ma prawo zgłosić ten zarzut w postępowaniu apelacyjnym. Art. 380 KPC przewiduje, że sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje także te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu, ale miały wpływ na wynik sprawy. W ten sposób strona ma możliwość odwołania się od decyzji sądu o pominięciu dowodu, jeśli uzna, że decyzja ta była niesłuszna.

Podsumowanie

Nowelizacja KPC wprowadza istotne zmiany w zakresie przebiegu postępowania dowodowego. Zmiany te mają na celu usprawnienie postępowania i zwiększenie efektywności działań sądu oraz stron. Obowiązki stron dotyczące precyzyjnego wskazywania dowodów i faktów, które mają być nimi wykazane, oraz możliwości pomijania dowodów przez sąd, wprowadzają nowe standardy w polskim systemie prawnym. Dzięki tym zmianom postępowania cywilne mają być krótsze i bardziej przewidywalne, co z pewnością przyczyni się do poprawy funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.