SARS-CoV-2 – stan epidemii czy stan nadzwyczajny?

Sytuacja, która niespodziewanie dotknęła cały świat, w tym Polskę, z powodu pandemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2, zmusiła władze do szybkiego działania. Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusa oraz zminimalizować skutki społeczne i ekonomiczne, wprowadzono szereg przepisów prawnych. Działania te, choć podejmowane w wyjątkowych warunkach, muszą być zgodne z prawem. Jednym z najważniejszych aktów prawnych uchwalonych w odpowiedzi na pandemię była ustawa z 31 marca 2020 roku, zwana potocznie tarczą antykryzysową, która reguluje kwestie związane z prawem gospodarczym oraz prawem pracy.

Stan nadzwyczajny w polskiej Konstytucji

Zgodnie z art. 228 ust. 1 Konstytucji RP, w sytuacjach szczególnych zagrożeń, gdy zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, można wprowadzić jeden z trzech stanów nadzwyczajnych: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. W kontekście pandemii SARS-CoV-2, najbliższym odpowiednikiem byłby stan klęski żywiołowej, który Rada Ministrów może wprowadzić na okres do 30 dni (art. 232 Konstytucji RP).

Ustawa o stanie klęski żywiołowej

Zasady wprowadzenia stanu klęski żywiołowej szczegółowo reguluje ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej. Klęska żywiołowa definiowana jest jako katastrofa naturalna lub awaria techniczna, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu wielu osób oraz wymagają nadzwyczajnych środków zaradczych. Pandemia wywołana SARS-CoV-2, będąca masowym wystąpieniem choroby zakaźnej, w pełni wpisuje się w tę definicję.

Ograniczenia praw podczas stanu klęski żywiołowej

Ustawa o stanie klęski żywiołowej pozwala na ograniczenie praw i wolności obywatelskich, takich jak: zawieszenie działalności gospodarczej, nakaz lub zakaz przemieszczania się, obowiązek kwarantanny czy zakaz organizowania imprez masowych (art. 20 i 21 KŻU). Wprowadzenie takich ograniczeń musi być zgodne z zasadą proporcjonalności, co oznacza, że mogą one być nakładane jedynie w niezbędnym zakresie.

Stan epidemii a stan klęski żywiołowej

Na podstawie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Minister Zdrowia ogłosił 20 marca 2020 roku stan epidemii na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. W rozporządzeniu wprowadzono szereg ograniczeń, takich jak zakaz przemieszczania się, ograniczenia w handlu oraz zakaz organizowania zgromadzeń publicznych. Stan epidemii wprowadza podobne ograniczenia jak stan klęski żywiołowej, jednak bez formalnego ogłoszenia stanu nadzwyczajnego.

Problematyczna kwestia kar pieniężnych

Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń przewiduje kary pieniężne za naruszenie wprowadzonych zakazów i nakazów. Kara może wynosić od 5000 do 30 000 złotych, a decyzję w tej sprawie podejmuje państwowy inspektor sanitarny lub wojewoda. Regulacje te budzą wątpliwości pod kątem ich zgodności z Konstytucją, gdyż ograniczenia praw obywatelskich powinny być wprowadzane wyłącznie ustawą, a nie rozporządzeniem.

Podsumowanie

Rozważając obecną sytuację prawną w związku z pandemią, warto zwrócić uwagę na to, że wiele ograniczeń wprowadzonych w ramach stanu epidemii jest tożsamych z tymi, które przewidziane są w przypadku stanu klęski żywiołowej. Mimo to, władze nie zdecydowały się na formalne ogłoszenie stanu nadzwyczajnego, co budzi pytania o zasadność przyjętych rozwiązań. Stan epidemii wiąże się bowiem z możliwością nałożenia wyższych kar pieniężnych niż w przypadku stanu klęski żywiołowej, mimo iż ograniczenia praw i wolności są podobne.