Problematyka dochodzenia roszczeń przez osoby pośrednio poszkodowane

Czym jest szkoda pośrednia?

Szkoda pośrednia, podobnie jak sama szkoda, nie posiada definicji ustawowej. Dochodzi do niej, gdy działanie czynnika sprawczego wywołuje uszczerbek u podmiotu innego niż ten, wobec którego działanie było skierowane bezpośrednio. Jest to tzw. szkoda wyrządzona „rykoszetem” (fr. par ricochet).

Przykładem może być sytuacja, w której działanie sprawcy (A) skierowane jest przeciwko osobie (B) (bezpośrednio poszkodowanemu), ale powoduje również szkodę u osoby (C) (pośrednio poszkodowanej).

Na gruncie polskiego prawa odszkodowanie za takie naruszenie przewiduje art. 446 Kodeksu Cywilnego (KC). Przepis ten odnosi się jednak głównie do sytuacji, w których doszło do śmierci bezpośrednio poszkodowanego, ograniczając krąg osób uprawnionych do bliskich, takich jak rodzina zmarłego.

Szkoda wyrządzona „rykoszetem” w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

W sprawie Leitner vs TUI z 2002 r. (C-168/00), Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że zmarnowanie wakacji z powodu zatrucia dziecka wywołuje szkodę niemajątkową również u rodziców, mimo że bezpośrednio poszkodowanym było dziecko. W związku z tym, rodzicom przyznano odszkodowanie, ponieważ doznali uszczerbku emocjonalnego, będącego wynikiem pośredniego działania.

TSUE wielokrotnie podkreślał, że osoby pośrednio poszkodowane mogą uzyskać kompensację za szkody niemajątkowe wynikające z działań skierowanych bezpośrednio przeciwko innym podmiotom, pod warunkiem że zostaną wykazane konkretne szkody emocjonalne lub finansowe.

Możliwość dochodzenia roszczeń przez osoby pośrednio poszkodowane w polskim prawie

Polski Kodeks cywilny w art. 446 KC przewiduje odszkodowania dla osób bliskich zmarłego, ale kwestia odszkodowań dla osób, które doznały szkód pośrednich (np. wskutek ciężkiego uszczerbku na zdrowiu bliskiego) budzi kontrowersje. Choć w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiają się przypadki uznania roszczeń pośrednio poszkodowanych, stanowisko to nie jest jednoznaczne.

W uchwale z 22.10.2019 r. Sąd Najwyższy uznał, że bliskim osób, które doznały trwałego uszczerbku na zdrowiu, nie przysługuje zadośćuczynienie na podstawie art. 448 KC. Decyzja ta wywołała wiele dyskusji i doprowadziła do wystąpienia Rzecznika Finansowego z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie tej kwestii przez Sąd Najwyższy.

Koncepcja bezprawności względnej

W kontekście odpowiedzialności za szkody pośrednie często pojawia się koncepcja tzw. bezprawności względnej. Jest to teoria, która ogranicza zakres odpowiedzialności odszkodowawczej do przypadków, gdy przepisy miały na celu ochronę konkretnej grupy podmiotów przed określonymi skutkami.

Przykładem takiej sytuacji może być sprawa z 1874 r., w której owce przewożone na statku zginęły w wyniku braku przegrody ochronnej. Przepisy miały chronić zwierzęta przed chorobami zakaźnymi, nie zaś przed ogólnym niebezpieczeństwem podróży morskiej, więc powództwo zostało oddalone.

Podsumowanie

Problematyka szkody pośredniej pozostaje jednym z bardziej złożonych zagadnień prawa cywilnego, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach Unii Europejskiej. Kwestia kompensacji szkód pośrednich budzi wiele kontrowersji, a orzecznictwo sądowe nie zawsze daje jednoznaczne odpowiedzi.

Choć polskie prawo przewiduje ochronę dóbr osobistych, granice tej ochrony są wciąż definiowane przez sądy. Konieczne jest wypracowanie bardziej spójnych rozwiązań prawnych, aby zapobiec nadmiernemu rozszerzaniu odpowiedzialności za szkody pośrednie, a jednocześnie zapewnić sprawiedliwą kompensację osobom, które doznały rzeczywistych uszczerbków na zdrowiu lub emocjonalnych w wyniku działań skierowanych przeciwko ich bliskim.