Delikt dyscyplinarny studenta: podstawa i przesłanki odpowiedzialności

Podstawowe regulacje

Odpowiedzialność dyscyplinarna studentów za popełnienie deliktu dyscyplinarnego została uregulowana w Dziale VI Rozdziale II ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 20 lipca 2018 r. (dalej jako: PrSzkolWyżN), przy czym zgodnie z art. 320 PrSzkolWyżN, w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec studentów stosuje się przepisy Kodeksu postępowania karnego, z wyłączeniem art. 82. Regulację ustawową uzupełnia rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 września 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego w sprawach studentów oraz sposobu wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia.

Te akty prawne zastąpiły wcześniejsze regulacje wynikające z ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005 r., ale zasadnicze założenia odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów zostały zachowane, co sprawia, że aktualne pozostają również wcześniejsze orzecznictwa i poglądy doktryny. Przepisy te mają zastosowanie zarówno w uczelniach publicznych, jak i niepublicznych, a ich stosowanie jest obligatoryjne w zakresie katalogu sankcji oraz trybu postępowania.

Charakter odpowiedzialności dyscyplinarnej

Odpowiedzialność dyscyplinarna studentów ma na celu realizację funkcji represyjnej i prewencyjnej, zarówno ogólnej, jak i indywidualnej. Odróżnia ją jednak od odpowiedzialności karnej to, że nie jest oparta na stosunku karnoprawnym między państwem a osobą fizyczną, lecz na stosunku ustrojowo-prawnym pomiędzy uczelnią a studentem.

Odpowiedzialność dyscyplinarna pozostaje poza jurysdykcją sądów powszechnych – kompetencje orzecznicze mają komisje dyscyplinarne powoływane spośród nauczycieli akademickich i studentów. Delikty dyscyplinarne mogą jednocześnie stanowić przestępstwa lub wykroczenia, co nie wyklucza równoczesnej odpowiedzialności karnej studenta za ten sam czyn.

Postępowanie dyscyplinarne a postępowanie karne

Postępowanie dyscyplinarne jest niezależne od postępowania karnego i wykroczeniowego, co oznacza, że za ten sam czyn student może zostać ukarany zarówno dyscyplinarnie, jak i karnie. Nie prowadzi to do podwójnego skazania, ani nie zachodzi zakaz ne bis in idem. Co więcej, orzekające organy dyscyplinarne uczelni nie są związane oceną prawną sądu karnego w kwestii bezprawności czynu, który może być jednocześnie deliktem dyscyplinarnym.

Podstawa odpowiedzialności dyscyplinarnej

Materialnoprawną podstawą odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów jest art. 307 ust. 1 PrSzkolWyżN, który stanowi, że student podlega odpowiedzialności za naruszenie przepisów obowiązujących na uczelni oraz za czyny uchybiające godności studenta. Na podstawie tego przepisu można wyróżnić dwa typy deliktów: naruszenie przepisów wewnętrznych uczelni oraz uchybienie godności studenta. Obie podstawy są niezależne i nie muszą występować łącznie.

Kodeksy etyki i uchybienia godności studenta

Ustawodawca nie sformułował precyzyjnej definicji deliktu dyscyplinarnego, co wynika z istotnej roli, jaką odgrywają względy etyczne w ocenie zachowania studenta. W praktyce uczelnie posługują się kodeksami etycznymi, które wskazują przykłady naruszeń. Deliktem dyscyplinarnym jest czyn, który narusza nie tylko normy prawne, ale również moralne i obyczajowe obowiązujące w społeczności akademickiej.

Formy deliktu dyscyplinarnego

Odpowiedzialność dyscyplinarna obejmuje zarówno formy stadialne czynu, takie jak przygotowanie i usiłowanie, jak również pomocnictwo i podżeganie. W doktrynie przyjmuje się, że w postępowaniu dyscyplinarnym dopuszcza się analogiczne stosowanie przepisów prawa karnego w odniesieniu do tych kwestii, choć odpowiedzialność dyscyplinarna nie jest rodzajem odpowiedzialności karnej.

Wina jako przesłanka odpowiedzialności

Wina jest przesłanką odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów, a może występować w formie umyślnej lub nieumyślnej. Podobnie jak w prawie karnym, za delikt dyscyplinarny student może odpowiadać za działanie z zamiarem bezpośrednim, zamiarem ewentualnym, a także na skutek lekkomyślności lub niedbalstwa.

Przewinienia mniejszej wagi

Ustawa przewiduje również instytucję przewinienia mniejszej wagi, za które rektor uczelni może nałożyć karę upomnienia bez konieczności wszczynania postępowania dyscyplinarnego. Rektor może nałożyć karę upomnienia, jeśli uzna, że wina studenta nie budzi wątpliwości, a sama kara będzie wystarczająca dla osiągnięcia celów prewencji indywidualnej.

Naruszenie praw autorskich i oszustwa naukowe

W przypadku naruszenia praw autorskich lub dopuszczenia się oszustwa naukowego, student nie może skorzystać z instytucji przewinienia mniejszej wagi. W takich przypadkach rektor ma obowiązek niezwłocznie wszcząć postępowanie wyjaśniające.

Ocena czynu studenta

Oceny czynu studenta dokonuje rektor uczelni, który podejmuje decyzje o nałożeniu kary upomnienia lub wszczęciu postępowania dyscyplinarnego. W przypadku czynów uchybiających godności studenta, podstawą oceny są zasady etyczne obowiązujące w danej uczelni.