Quasi-państwa wyzwaniem dla prawa i ładu międzynarodowego

Definicja państwa powstawała w XX w. Pierwszym dokumentem, w którym zawarto tę definicję, była Konwencja o prawach i obowiązkach państw z 1933 r. W myśl tego dokumentu: „Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać:

• stałą ludność;
• określone terytorium;
• rząd;
• zdolność do utrzymania stosunków z innymi państwami”³.

Cezurą tego tekstu jest okres od zakończenia II wojny światowej do czasów współczesnych, ponieważ jest to czas, w którym pozycja państwa w strukturze międzynarodowej została jednoznacznie określona. Dopiero po zakończeniu II wojny światowej powstały organizacje międzynarodowe o zasięgu globalnym, które mogły zdefiniować kwestię uznania podmiotowości danego państwa.

Organizacje międzynarodowe

W Karcie Narodów Zjednoczonych w art. 4 wprowadzono zapis o przyjęciu nowych członków w poczet Organizacji Narodów Zjednoczonych. „W poczet członków Organizacji Narodów Zjednoczonych może być przyjęte każde inne państwo miłujące pokój, które przyjmie zobowiązania zawarte w niniejszej Karcie i zdaniem Organizacji zdolne jest i pragnie zobowiązania te wykonywać. Przyjęcie każdego takiego państwa do Organizacji Narodów Zjednoczonych następuje w drodze decyzji Zgromadzenia Ogólnego, powziętej na zalecenie Rady Bezpieczeństwa”⁴.

Terytoria sporne

W realiach tych terytoria takie jak Abchazja, Cypr Północny czy Naddniestrze, posiadając władzę zwierzchnią nad danym terytorium, nie spełniają jednocześnie kryteriów uznaniowości międzynarodowej. Naddniestrze (stan na 27.6.2022 r.) nie jest uznane przez żadne państwo. Z kolei Abchazja jako państwo uznana jest przez Rosję, Wenezuelę, Nauru, Syrię oraz Nikaraguę, a Cypr Północny – jedynie przez Turcję. Tym samym nasuwa się pytanie, jak terytoria nieposiadające podmiotowości w prawie międzynarodowym mogą funkcjonować w relacjach z państwami i organizacjami międzynarodowymi.

Prawo do samostanowienia narodów a integralność terytorialna

Przy rozpatrywaniu kwestii związanych z nieuznawanymi quasi-państwami należy przeanalizować dwie podstawowe koncepcje warunkujące prawo danego terytorium do bycia uznanym za organizm państwowy na arenie międzynarodowej oraz z drugiej strony prawo do integralności terytorialnej państw, na których terytorium dochodzi do konfliktu.

Abchazja jest uznawana za część terytorium Gruzji, Naddniestrze należy do Mołdawii. Z kolei Cypr Północny jest traktowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych jako terytorium okupowane przez Turcję.

Upadek bloku wschodniego i nowe wyzwania dla wspólnoty międzynarodowej

Dekompozycja Związku Radzieckiego, zjednoczenie Niemiec, rozpad Jugosławii oraz „aksamitny” podział Czechosłowacji to proces polityczny, który generował wiele wyzwań dla wspólnoty międzynarodowej.

W przypadku quasi-państw powstałych na terytorium dawnego Związku Radzieckiego kwestie związane z integralnością terytorialną i prawem do samostanowienia państw są przedmiotem nie tylko dyskursu prawnego, ale również mają znaczenie w politycznej rywalizacji pomiędzy Rosją a państwami Unii Europejskiej.

Kwestia cypryjska

Nierozstrzygnięty konflikt między Republiką Cypru a uznawanym jedynie przez Turcję bytem quasi-państwowym – Republiką Północnego Cypru – stanowi jeden z przykładów sporów na arenie międzynarodowej.

Naddniestrze wyzwaniem dla ładu międzynarodowego

Naddniestrze jednostronnie ogłosiło odłączenie się od Mołdawii w 1990 roku, a konflikt między Naddniestrzem a Mołdawią pozostaje zamrożony przez ostatnie trzy dekady. Granice Mołdawii z Ukrainą na odcinku naddniestrzańskim mają długość 405 km, co stwarza problemy administracyjne oraz wyzwania dla obydwu stron konfliktu.

Abchazja na drodze do integracji z Rosją

Abchazja pozostaje w pełni uzależniona od pomocy Rosji, która w 2008 roku uznała jej niepodległość. Jednocześnie proces budowania niezależności Abchazji z silnym wsparciem Federacji Rosyjskiej może stanowić krok w kierunku jej formalnej integracji z Rosją.

Podsumowanie

Pozostawanie quasi-państw na marginesie wspólnoty międzynarodowej stanowi ograniczenie dla ich mieszkańców. Wojna w Ukrainie oraz dynamika działań zbrojnych mogą wpłynąć na zmianę statusu quasi-państw takich jak Naddniestrze, co może prowadzić do nowych wyzwań dla ładu międzynarodowego.