Zmiana składu orzekającego w postępowaniu apelacyjnym w procedurze cywilnej

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) z dnia 7 lipca 2023 r. wprowadziła istotne zmiany dotyczące składu sądu orzekającego w postępowaniu apelacyjnym. Zgodnie z nowymi przepisami, apelacje oraz zażalenia są rozpatrywane w składzie jednego sędziego, co stanowi znaczącą zmianę w porównaniu z wcześniejszymi regulacjami, które przewidywały trzyosobowy skład sądu w sprawach apelacyjnych.

Nowe przepisy dotyczące składu sądu apelacyjnego

Wprowadzenie jednoosobowego składu sądu w postępowaniu apelacyjnym reguluje nowy art. 367¹ KPC, który odwraca dotychczasowy stan prawny. Zgodnie z jego treścią, zasadą stał się skład jednoosobowy, a wyjątki dotyczą tylko trzech kategorii spraw:

• Sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 1 000 000 zł (art. 367¹ § 1 pkt 1 KPC).
• Sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji przez sąd okręgowy jako właściwy rzeczowo, pod warunkiem, że wartość przedmiotu sporu przekracza 1 000 000 zł (art. 367¹ § 1 pkt 2 KPC).
• Sprawy, które w pierwszej instancji były rozpoznawane w trzyosobowym składzie ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy (art. 367¹ § 1 pkt 3 KPC).

Posiedzenia niejawne w postępowaniu apelacyjnym

W sprawach podlegających rozpoznaniu w składzie trzech sędziów sąd orzeka na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem wydania wyroku lub postanowienia, o którym mowa w art. 224 § 3 KPC. Ponadto prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy (art. 367¹ § 3 KPC).

Przykłady zastosowania nowych przepisów

Nowe przepisy wywołują istotne zmiany w praktyce orzekania. Na przykład, jeśli w pierwszej instancji wartość przedmiotu sporu wynosiła 800 000 zł, to apelacja będzie rozpoznawana w składzie jednego sędziego. Natomiast w sprawach majątkowych, gdzie wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 1 000 000 zł, apelacja musi być rozpoznawana w składzie trzech sędziów.

Zmiana przepisów a postępowania wszczęte przed wejściem w życie nowelizacji

Postępowania wszczęte przed dniem 28 września 2023 r., czyli przed wejściem w życie nowelizacji, są rozpatrywane zgodnie z nowymi przepisami. Jeśli przed tym dniem skład sądu był trzyosobowy, dalsze postępowanie będzie prowadzone jednoosobowo, o ile rozprawa nie została zakończona przed wejściem w życie nowych przepisów.

Krytyka zmiany składu orzekającego

Nowelizacja z 7 lipca 2023 r., wprowadzająca jednoosobowy skład sądu w postępowaniu apelacyjnym, spotkała się z krytyką zarówno ze strony doktryny, jak i praktyków prawa. Wątpliwości budzi przede wszystkim kwestia, czy zmiana ta zapewnia rzetelny proces i zgodność z gwarancjami konstytucyjnymi wynikającymi z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, który gwarantuje prawo do sprawiedliwego procesu.

Zasada kolegialności, wcześniej obecna w postępowaniu apelacyjnym, była postrzegana jako gwarancja niezależności i bezstronności sądu, a także wyższy standard kontroli odwoławczej. Wprowadzenie jednoosobowego składu może obniżyć jakość postępowania apelacyjnego, zwłaszcza w sprawach o większej zawiłości prawnej.

Wnioski

Zmiana składu orzekającego w postępowaniu apelacyjnym wprowadza istotne uproszczenia w procedurze cywilnej, jednak rodzi wątpliwości co do jej wpływu na rzetelność procesu. Nowe przepisy upraszczają procedurę, ale ograniczają kolegialność, która odgrywała kluczową rolę w zapewnieniu odpowiedniego standardu orzekania. Krytycy wskazują na ryzyko obniżenia jakości rozstrzygnięć w postępowaniach apelacyjnych, co może prowadzić do dalszych zmian legislacyjnych w przyszłości.