Rozstrzygając czy uzyskanie posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nastąpiło
w złej wierze należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu
posiadania służebności; domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności wynika, że
przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć przy
zachowaniu wymaganej staranności, że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia
przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści odpowiadającej służebności przesyłu – wynika z uchwały
Sądu Najwyższego.
Małżonkowie K. domagali się wynagrodzenia za ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości z powodu
posadowionych na terenie ich gospodarstwa rolnego linii wysokiego napięcia. Jak ustalono, tylko jedno z małżonków
wyraziło zgodę na lokalizację instalacji przesyłowej. Biegły określił wysokość wynagrodzenia na 79 tys. zł. Sąd
I instancji uwzględnił żądanie określone w pozwie.
Przedsiębiorstwo przesyłowe złożyło apelację dowodząc, że korzysta z linii w dobrej wierze od ponad 20 lat, zatem
doszło już do zasiedzenia prawa do posadowienia instalacji i właścicielom gruntu nie przysługuje wynagrodzenie.
Sąd II instancji powziął wątpliwość prawną i przedstawił SN pytanie prawne o następującej treści: „Czy może być
uznane za posiadanie samoistne w dobrej wierze władztwo nad nieruchomością wchodzącą w skład majątku
wspólnego małżonków objętą w posiadanie na skutek zgody w przedmiocie lokalizacji urządzeń energetycznych na
nieruchomości wyrażonej w sposób wyraźny przez jednego tylko małżonka?”.
W uzasadnieniu pytania prawnego sąd wskazał, że w art. 4 ustawy z 28.6.1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi
i osiedli (Dz.U. z 1950 r. Nr 28, poz. 256), ograniczono uprawnienia właścicieli nieruchomości, wykluczając
zgłaszanie roszczeń natury odszkodowawczej, jeżeli właściciel doznawał tylko ograniczeń w korzystaniu
z nieruchomości, a podmiotowi realizującemu zamierzenia inwestycyjne nie można było przypisywać bezprawności
działania. Dlatego inwestor nie musiał się liczyć z oporem właściciela w razie instalowania urządzeń infrastruktury
technicznej związanej z elektryfikacją. W orzecznictwie przyjmuje się, że fakt, iż przedsiębiorstwo działało zgodnie
z obowiązującym prawem przy nabywaniu posiadania nie może pozostać bez znaczenia dla oceny jego dobrej lub
złej wiary (zob. postanowienie SN z 8.1.2009 r., I CSK 265/08, 
), jednak ocena charakteru posiadania powinna
uwzględniać, czy posiadacz objął rzecz w posiadanie z woli właściciela i na zasadach przez niego określonych, czy
też niezależnie od woli właściciela lub wbrew tej woli czy świadomości (zob. postanowienie SN z 4.4.2012 r., I CSK
360/11, 
).
Sąd podkreślił, że dopiero w przepisach ustawy z 29.4.1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (t. jedn.: Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.), wprowadzono nakaz przeprowadzenia, przed
przystąpieniem do prac, negocjacji z właścicielem nieruchomości. Przy czym brak zgody na prowadzenie negocjacji
nie stał na przeszkodzie zainstalowaniu urządzeń przesyłowych, wprowadzał natomiast obowiązek uzyskania
zezwolenia rejonowego organu rządowej administracji ogólnej. W sytuacji, gdy urządzenia te uniemożliwiały dalsze
racjonalne korzystanie z nieruchomości, podlegała ona wywłaszczeniu.
Sąd II instancji wskazał, że wprowadzenie do KC służebności przesyłu w niczym nie naruszyło dotychczasowych
uregulowań w zakresie nabycia służebności gruntowej (służebności przesyłu) w drodze zasiedzenia. Prawo do
dysponowania, w ograniczonym zakresie, tą częścią nieruchomości, która została zajęta przez urządzenia
przesyłowe determinowane, było zachowaniem właściciela i w kontekście tego właśnie zachowania należało
odczytywać dobrą lub złą wiarę posiadacza. W ocenie sądu II instancji, wyrażenie zgody na posadowienie urządzeń
przesyłowych na gruncie, nie może być obojętne dla oceny zachowania właściciela na dalszym etapie, czyli
korzystania z nieruchomości w celach przesyłu, a tym samym dla oceny charakteru posiadania korzystającego i jego
dobrej lub złej wiary.
Sąd Najwyższy uznał, że o tym, czy uzyskanie posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności
przesyłu nastąpiło w złej wierze, decyduje całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących
uzyskaniu posiadania służebności. Jeśli z okoliczności sprawy wynika, że przedsiębiorca przesyłowy
w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć przy zachowaniu wymaganej staranności,
że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści
odpowiadającej służebności przesyłu, wówczas domniemanie dobrej wiary ulega obaleniu.
Uchwała SN z 8.12.2016 r., III CZP 86/16