Odpowiedzialność Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego z tytułu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej
Kategoria: Prawo cywilne
Tematyka: Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, zadośćuczynienie, śmierć osoby bliskiej, obowiązkowe ubezpieczenie OC, odpowiedzialność cywilna, wypadek komunikacyjny, sąd najwyższy, roszczenia odszkodowawcze, interpretacja przepisów, osoby poszkodowane
Artykuł omawia zagadnienie odpowiedzialności Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego z tytułu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, w kontekście przypadku, gdzie posiadacz pojazdu nieobjętego obowiązkowym ubezpieczeniem OC poniósł śmierć w wypadku. Analizowane są argumenty oraz stanowiska sądów dotyczące zakresu zastosowania przepisów prawnych w tej kwestii.
Artykuł 106 ust. 6 pkt 1 ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych nie wyłącza odpowiedzialności Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego z tytułu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, jeżeli posiadacz pojazdu nieobjętego obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej pojazdów mechanicznych poniósł śmierć w wypadku, którego sprawcą był kierujący pojazdem – wynika z uchwały Sądu Najwyższego. Marzena S. zginęła w wypadku samochodowym spowodowanym przez swojego męża. Małżonkowie byli współwłaścicielami auta i nie wykupili obowiązkowej polisy OC. Zarówno kierujący pojazdem, jak i pasażerka byli pod wpływem alkoholu. Rodzice zmarłej i dwóch braci wystąpili do UFG o wypłatę zadośćuczynienia. UFG stwierdził, że gdyby Marzena S. przeżyła, świadczenie takie by jej nie przysługiwało, zatem o jego wypłatę nie mogą się ubiegać też jej krewni. Sąd I instancji przyznał żądane świadczenia krewnym zmarłej, i uwzględniając przyczynienie się ofiary do szkody, zmniejszył żądane kwoty o połowę. W rezultacie rodzicom przyznano po 50 tys. zł, zaś braciom po 12,5 tys. zł. Rozpoznający apelację UFG sąd II instancji skierował do SN pytanie prawne o następującej treści: „Czy art. 106 ust. 6 pkt 1 UbezpObowU, wyłącza odpowiedzialność UFG z tytułu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej w sytuacji, gdy posiadacz pojazdu nieobjętego obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych poniósł śmierć w wypadku, którego sprawcą był kierujący tym pojazdem?”. W orzecznictwie prezentowane są dwa konkurencyjne poglądy dotyczące zakresu zastosowania art. 106 ust. 6 pkt 1 UbezpObowU. Zgodnie z jednym z nich, zdarzenie w postaci spowodowania wypadku komunikacyjnego, nie powoduje samo w sobie naruszenia dóbr osobistych osób trzecich w nim nieuczestniczących, ale jest nierozłącznie związane z bezpośrednim skutkiem wypadku, czyli śmiercią poszkodowanego, a także z sytuacją prawną tej osoby. Zatem roszczenia osoby występującej na podstawie art. 448 KC z roszczeniami w związku ze śmiercią posiadacza pojazdu, który nie dopełnił obowiązku ubezpieczenia, mają charakter wtórny w stosunku do pierwotnej szkody niemajątkowej, którą jest śmierć posiadacza pojazdu. Przyjmuje się zatem, że skoro w art. 106 ust. 6 pkt 1 UbezpObowU wyłączono odpowiedzialność UFG za krzywdę wobec posiadacza, to tym bardziej wyłączona jest odpowiedzialność za krzywdę następczą, dotyczącą osób bliskich zmarłej. Zgodnie z drugim stanowiskiem, roszczenie osób bliskich zmarłego ma charakter pierwotny. Na podstawie art. 448 w zw. z art. 23 i 24 KC dopuszczalne jest wystąpienie z roszczeniem o zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego w postaci zerwania szczególnej więzi rodzinnej na skutek śmierci osoby bliskiej. Zatem odpowiedzialność UFG wynika z art. 98 pkt 1 i 3 UbezpObowU, zgodnie z którym do zadań UFG należy zaspokajanie roszczeń z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych za szkody, gdy posiadacz zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, którego ruchem szkodę tę wyrządzono, nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Z przepisów KC regulujących odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych wynika bardzo szeroka definicja czynu niedozwolonego, brak jest rozróżnienia na osoby „bezpośrednio” i „pośrednio” poszkodowane. Obejmuje ona zarówno zawinione, jak i niezawinione zachowania człowieka, a także zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, w każdej sytuacji, w której wskazane są jako samodzielne źródło odpowiedzialności odszkodowawczej. Zatem również osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 KC może być poszkodowana bezpośrednio i dochodzić naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały wskazał, że zgodnie z art. 106 UbezpObowU UFG, wyrównuje szkodę w części, w której nie może być zaspokojona, ale nie spełnia świadczenia z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych za szkody w mieniu i na osobie wyrządzone posiadaczowi pojazdu mechanicznego przez kierującego tym pojazdem. Z wykładni językowej wynika, że wyłączenie dotyczy jedynie posiadacza pojazdu, któremu została wyrządzona szkoda. Wyjątkowy charakter tego przepisu sprawia, że nie powinien być on wykładany rozszerzająco. Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia funkcja jaką pełni UFG. Przyjmuje się, że UFG jest dopełnieniem ochrony poszkodowanych, tam gdzie posiadacz zaniechał ubezpieczenia obowiązkowego. Sąd Najwyższy wskazał, że można zarzucić takiemu rozwiązaniu, iż osoby bezpośrednio poszkodowane nie otrzymują odszkodowania, natomiast osoby bliskie otrzymują, ale podkreślił odmienność sytuacji tych osób. To posiadacz zaniedbał wykupienia ubezpieczenia OC, zatem odmowa wypłaty odszkodowania to sankcja za niedopełnienie obowiązku. Natomiast na osobach trzecich nie spoczywał obowiązek ubezpieczenia pojazdu, więc nie można takiej sankcji wobec nich stosować i nie można ich traktować gorzej od osób trzecich, w sytuacji gdy posiadacz dopełnił obowiązku ubezpieczenia OC. Uchwała SN z 16.2.2017 r. III CZP 103/16
W rezultacie publikacji wyłaniają się dwie konkurencyjne interpretacje przepisów dotyczących odpowiedzialności UFG za zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej. Decyzje sądów na różnych instancjach oraz rozważania dotyczące roszczeń osób bliskich zmarłego stanowią istotną część analizy tej sprawy.