Organ rentowy może ustalić w decyzji obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym osoby
wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia, w sytuacji gdy należności na te ubezpieczenia uległy
przedawnieniu przed wydaniem decyzji.
Wyrok SN z 14.2.2017 r., II UK 708/15
Przewodniczący Prezes SN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski, Halina Kiryło (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 14.2.2017 r. sprawy z wniosku Wyższej Szkoły z siedzibą we W. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi we W. z udziałem zainteresowanego Benedykta B. o ubezpieczenie
społeczne na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku SA we W. z 11.6.2015 r. […]; uchyla
zaskarżony wyrok w pkt I i II i przekazuje sprawę w tym zakresie do ponownego rozpoznania SA we W.,
pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie
Decyzją z 30.11.2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. stwierdził, że Benedykt B. jako osoba
wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek Wyższej Szkole z siedzibą we W. podlega
ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od 15.9.2001 r. do 30.9.2001 r. Kolejną decyzją
z 30.11.2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. stwierdził, że podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenia u płatnika składek za listopad 2001 r. wynosi: na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe –
604, 44 zł, a na ubezpieczenie zdrowotne 506, 16 zł.
Odwołania od powyższych decyzji wniósł płatnik składek. Sprawy połączono do wspólnego rozpoznania
i rozstrzygnięcia. Do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanego wezwano Benedykta B.
Wyrokiem z 23.6.2014 r. SO we W. oddalił odwołania oraz orzekł o kosztach zastępstwa procesowego.
Sąd I instancji ustalił, że 15.9.2001 r. Benedykt B. zawarł umowę o dzieło z Wyższą Szkołą z siedzibą we W.
Przedmiotem umowy było przygotowywanie i realizowanie wykładów, konserwatoriów, konsultacji z przedmiotu
rachunkowość zarządcza. Nauczanie odbywało się w ustalonym umową okresie, zgodnie z obowiązującym
programem nauczania. Realizacja umów odbywała się w warunkach nadzoru. Wysokość wynagrodzenia uzależniona
była od ilości przeprowadzonych zajęć. Wynagrodzenie za wykonanie umowy rozliczano według stawek
godzinowych. Zainteresowany nie wystawiał rachunków. Należne wynagrodzenie ustalała uczelnia na podstawie
składanego przez zleceniobiorcę sprawozdania, w którym określono liczbę godzin przeprowadzonych zajęć, a także
stawkę za godzinę. Wynagrodzenie wypłacane było w cyklu miesięcznym. Czynności w ramach wykonywania umowy
miały miejsce w określonych odstępach czasu, w godzinach pracy uczelni i odbywały się na uczelni.
Przeprowadzenie wykładu było częścią procesu dydaktycznego, w ramach którego student osiąga odpowiednią
wiedzę, a który jest procesem złożonym i długotrwałym i stanowi czynność powtarzalną. Zainteresowany składał
sylabusy, przeprowadzał konsultacje. Zajęcia przeprowadzane były według ustalonego stałego trybu, w godzinach
i dniach wyznaczonych przez uczelnię. W wyniku kontroli przeprowadzonej w Wyższej Szkole we W. przez Wydział
Kontroli Płatników Składek ZUS Oddział we W. stwierdzono, że odwołujący się nie dokonał prawidłowego zgłoszenia
zleceniobiorcy do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowego i wypadkowego) oraz
ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania pracy na podstawie umów o świadczenie usług obejmujących
okresy wskazane w zaskarżonej decyzji.
Przechodząc do rozważań prawnych, sąd I instancji podkreślił, że umowa zawarta z zainteresowanym nie miała
charakteru umowy o dzieło, zobowiązującej do osiągnięcia określonego rezultatu. Zainteresowany, przeprowadzając
zajęcia dydaktyczne, konwersatoria i konsultacje z przedmiotu rachunkowość zarządcza realizował typową umowę
starannego działania. Charakter czynności wykonywanych przez zainteresowanego pozostawał w sprzeczności
z istotą umowy o dzieło. Praca nauczyciela jest typową usługą starannego działania, polegającą na przekazywaniu
uczniom wiedzy na zajęciach oraz na przygotowywaniu się do tych zajęć. Zawarte z zainteresowanym umowy były
w istocie umowami o świadczenie usług, do których na podstawie art. 750 KC należy stosować przepisy regulujące
umowę zlecenia.
Na skutek apelacji płatnika składek SA we W. zmienił zaskarżony wyrok w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego
decyzji z 30.11.2012 r. w ten sposób, że ustalił, iż zainteresowany nie podlega ubezpieczeniom społecznym za czas
od 15.9.2001 r. do 30.9.2001 r. (pkt I), w pozostałym zakresie oddalił apelację (pkt III), obniżył zasądzone przez sąd



I instancji koszty zastępstwa procesowego do 60 zł (pkt II) i nie obciążył strony pozwanej kosztami postępowania
apelacyjnego (pkt IV).
Sąd II instancji w całości zaakceptował stanowisko przedstawione przez sąd I instancji w kwestii oceny charakteru
łączącej płatnika składek z zainteresowanym umowy i stwierdził, że umowa ta nie była umową o dzieło w rozumieniu
art. 627 KC, a typową umową o świadczenie usług, do której na podstawie art. 750 KC stosuje się przepisy
dotyczące umowy zlecenia. Za uzasadniony uznał natomiast zarzutu przedawnienia należności składkowych za
okres od 15.9.2001 r. do 30.9.2001 r. W tej kwestii zważył, że 1.1.2012 r., na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy
z 16.9.2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. z 2011 r. Nr 232, poz. 1378, ze
zm.; dalej jako: RedukcjaU), zmieniającego treść art. 24 ust. 4 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm., dalej jako: SystUbSpołU), skrócony został okres przedawnienia
składek na ubezpieczenia społeczne z 10 do 5 lat. Z uwagi na to, że bieg przedawnienia spornych należności
składkowych rozpoczął się przed 1.1.2012 r., dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy kluczowe znaczenie ma art.
27 ustawy zmieniającej, regulujący zagadnienia intertemporalne. W niniejszej sprawie bieg 10-letniego terminu
przedawnienia upływa wcześniej aniżeli bieg pięcioletniego terminu przedawnienia liczony od 1.1.2012 r., a zatem
nadal znajduje zastosowanie 10-letni termin przedawnienia. Termin ten należy jednak liczyć wstecz od daty
doręczenia przez organ rentowy protokołu pokontrolnego, a nie od daty wszczęcia postępowania kontrolnego przez
ten organ. Licząc zatem 10 lat wstecz od 19.12.2011 r., oczywiste jest, że należności składkowe za okres od 15 do
30.9.2001 r. uległy przedawnieniu. Z uwagi na to, że protokół pokontrolny został doręczony płatnikowi w grudniu 2012
r., a składki za listopad 2011 r. były wymagalne w grudniu 2011 r., zatem za ten okres należności składkowe nie
uległy przedawnieniu. W konsekwencji sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że ustalił,
iż zainteresowany Benedykt B. nie podlega ubezpieczeniom społecznym za czas od 15.9.2001 r. do 30.9.2001 r.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną organu rentowego w części dotyczącej pkt I, tj. co do zmiany
decyzji z 30.11.2012 r., i pkt II, w którym obniżono koszty zastępstwa procesowego przed sądem I instancji. Organ
rentowy wniósł o uchylenie wyroku sądu II instancji w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy oraz
zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił
naruszenie przepisów prawa materialnego:
1) art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1 i 3 oraz art. 13 pkt 2 SystUbSpołU przez błędną wykładnię i niezastosowanie,
a w konsekwencji uznanie, że zainteresowany jako osoba wykonująca na rzecz płatnika składek w okresie od
15.9.2001 r. do 30.9.2001 r. umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
przepisy dotyczące zlecenia, nie podlega w tym okresie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, tj.
ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, podczas gdy w ustalonej w sprawie sytuacji faktycznej
i prawnej oraz mając na względzie treść decyzji z 30.11.2012 r., przedmiotem sporu był obowiązek ubezpieczenia
społecznego, który powstał z mocy prawa, a stwierdzenie przez sąd II instancji przedawnienia składek
ubezpieczeniowych za ten okres nie ma wpływu na objęcie obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym;
2) art. 24 ust. 4 SystUbSpołU w zw. z art. 27 ust. 1 i 2 RedukcjaU przez ich zastosowanie i niezasadne przyjęcie, że
skoro składki ubezpieczeniowe za zainteresowanego jako osobę wykonującą na rzecz płatnika składek w okresie od
15.9.2001 r. do 30.9.2001 r. umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
przepisy dotyczące zlecenia, za ten okres uległy przedawnieniu, to nie podlega on ubezpieczeniom społecznym, tj.
ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, podczas gdy fakt przedawnienia składek pozostaje bez
znaczenia dla kwestii objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie.
Spór na obecnym etapie postępowania sprowadza się do pytania o zasadność decyzji ZUS Oddziału we W.
z 30.11.2012 r. ustalającej, iż Benedykt B. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika
składek Wyższej Szkoły z siedzibą we W. podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu
w okresie od 15.9.2001 r. do 30.9.2001 r., w sytuacji gdy składki na ubezpieczenia społeczne za ten okres uległy
przedawnieniu. W tej materii wypowiedział się SN w uchwale z 9.6.2016 r. (III UZP 8/16, OSNP Nr 12/2016, poz.
153), stwierdzając, że dopuszczalne jest ustalenie w decyzji ZUS podlegania ubezpieczeniom: emerytalnemu,
rentowym i wypadkowemu osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia, w sytuacji gdy należności z tytułu
składek na te ubezpieczenia uległy przedawnieniu przed wydaniem decyzji.
W uzasadnieniu uchwały SN zważył, że zgodnie z art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 SystUbSpołU, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych (ZUS) wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności zgłaszania do
ubezpieczeń społecznych oraz przebiegu tych ubezpieczeń. Z kolei w myśl art. 38 SystUbSpołU w razie sporu
dotyczącego obowiązku ubezpieczeń społecznych ZUS wydaje decyzję osobie zainteresowanej oraz płatnikowi
składek (ust. 1), przy czym nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się tej decyzji, płatnik składek jest
zobowiązany przekazać do ZUS dokumenty związane z ubezpieczeniami społecznymi określone w ustawie za okres
objęty decyzją (ust. 2).



Według art. 24 ust. 4 SystUbSpołU (w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2012 r., ustalonym przez art. 11 pkt 2
RedukcjaU) należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie pięciu lat, licząc od dnia, w którym stały się
wymagalne, z zastrzeżeniem art. 24 ust. 5–6 SystUbSpołU. W stanie prawnym, który obowiązywał przed 1.1.2012 r.,
okres przedawnienia należności z tytułu składek wynosił 10 lat od daty ich wymagalności. Ponieważ przedmiotem
rozpoznawanej sprawy jest podleganie (niepodleganie) obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy
zlecenia w okresie od 15 kwietnia do 31.12.1999 r., to składki na ubezpieczenia społeczne, jakie płatnik powinien
odprowadzić za ubezpieczoną z racji podlegania ubezpieczeniom społecznym w tym czasie, rzeczywiście uległy
przedawnieniu, zanim organ rentowy wydał sporną decyzję. Zgodnie bowiem z regulacją przejściową z art. 27
RedukcjaU do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed 1.1.2012 r., należy
stosować przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od 1.1.2012 r;
gdyby jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1.1.2012 r. nastąpiło – zgodnie z przepisami dotychczasowymi
– wcześniej (tzn. przed 1.1.2012 r.), to przedawnienie składek następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Przedawnienie składek, o którym jest mowa w art. 24 ust. 4 SystUbSpołU, ma ten skutek, że z upływem okresu
przedawnienia (który w rozpoznawanej sprawie wynosi 10 lat), zobowiązanie składkowe wygasa. Wynika to
jednoznacznie z wykładni językowej art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.jedn.: Dz.U.
z 2017 r. poz. 201) w zw. z art. 31 SystUbSpołU i kwestia nie wzbudza żadnych wątpliwości. Problematyczne dla
sądu II instancji jest natomiast, czy zachodzą dostateczne podstawy, aby organ rentowy mógł wydać decyzję
stwierdzającą podleganie (niepodleganie) ubezpieczeniom społecznym z określonego tytułu w momencie, w którym
niejako już „z góry” wiadomo, że ewentualne należności składkowe wynikające z podlegania ubezpieczeniom
społecznym już się przedawniły (wygasły). Innymi słowy, chodzi o ocenę, czy obowiązek opłacania składek
i podleganie ubezpieczeniom społecznym, pozostają ze sobą w tak silnej korelacji, że wygaśnięcie obowiązku
składkowego powoduje bezprzedmiotowość stwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Zdaniem SN rezultaty wykładni językowej przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, zwłaszcza ustawy
systemowej, prowadzą do przyjęcia, że upływ terminu przedawnienia składek (aktualnie pięcioletni, liczony od daty
ich wymagalności) nie stanowi ani normatywnej, ani faktycznej przeszkody stwierdzenia przez organ rentowy, że
konkretna osoba fizyczna w przeszłości podlegała ubezpieczeniom społecznym w okresach, za które płatnik nie
odprowadził należnych składek (i których już nie odprowadzi z uwagi na ich przedawnienie). Sąd II instancji trafnie
zauważył, że stosunek ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy samego prawa, a to oznacza, że na jego
powstanie, ustanie oraz zmianę nie ma żadnego wpływu wola stron. O tym, w jakich okolicznościach osoba fizyczna
podlega (bądź nie podlega) ubezpieczeniom społecznym, decyduje wyłącznie ustawa (por. przykładowo art. 6 ust. 1
pkt 4 SystUbSpołU). Ponieważ publicznoprawny stosunek ubezpieczenia społecznego powstaje (istnieje) ex lege, to
wydawana przez organ rentowy na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 SystUbSpołU decyzja w indywidualnej sprawie
dotyczącej zgłaszania do ubezpieczeń społecznych oraz przebiegu tych ubezpieczeń jedynie potwierdza podleganie
ubezpieczeniu niezależnie od woli ubezpieczonego i płatnika. Taka decyzja – co podkreślono w uzasadnieniu pytania
prawnego – ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. W praktyce może więc zdarzyć się, że w określonym
stanie faktycznym osoba fizyczna podlegała ubezpieczeniom społecznym (czego nie była świadoma ani ona, ani
płatnik składek), a z różnych przyczyn nie zostało to potwierdzone przez organ rentowy. Z drugiej zaś strony może
wystąpić sytuacja, w której organ rentowy wyda decyzję stwierdzającą istnienie obowiązku ubezpieczeń społecznych
(podleganie tym ubezpieczeniom), podczas gdy w rzeczywistości taki obowiązek nie powstał.
Artykuł 83 ust. 1 SystUbSpołU w żaden sposób nie nakłada ograniczeń czasowych do wydania przez organ rentowy
deklaratoryjnej decyzji stwierdzającej istnienie (nieistnienie) obowiązku ubezpieczeń społecznych. Takich granic
czasowych, poza którymi organowi rentowemu nie wolno byłoby już rozstrzygać o podleganiu (niepodleganiu)
ubezpieczeniom społecznym, nie narzucają również inne przepisy SystUbSpołU, w szczególności jej art. 38.
Opierając się na rezultatach wykładni językowej art. 83 ust. 1 oraz po dokonaniu całościowej analizy poszczególnych
unormowań zawartych w rozdziałach 2–4 SystUbSpołU (zatytułowanych kolejno: Zasady podlegania ubezpieczeniom
społecznym, Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne i Zgłoszenia do ubezpieczenia, prowadzenie kont
i rejestrów oraz zasady rozliczania składek i zasiłków) można zatem uznać, że organ rentowy dysponuje
nieograniczonym w czasie uprawnieniem do wydawania deklaratoryjnej decyzji stwierdzającej istnienie (nieistnienie)
obowiązku ubezpieczeń społecznych. Z tego wynika zaś, że taka możliwość (uprawnienie) rozciąga się również na
sytuację, kiedy organ rentowy orzeka o podleganiu ubezpieczeniom społecznym w okresach wstecznych,
w odniesieniu do których składki powinny być, a nie zostały uiszczone, a nadto w dacie wydawania decyzji
o podleganiu ubezpieczeniom społecznym były już przedawnione (a więc gdy zobowiązanie składkowe wygasło).
W ocenie SN za wnioskowaniem o nieistnieniu granic czasowych wyznaczających organowi rentowemu możliwość
wydania decyzji stwierdzającej podleganie ubezpieczeniom społecznym przemawiają również argumenty wynikające
z wykładni systemowej przepisów o organizacji ubezpieczeń społecznych. Analiza systemowa tych regulacji nakazuje
bowiem rozróżnienie dwóch kategorii pojęciowych, to jest „obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym” oraz
„obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne”. Obowiązek ubezpieczenia (obowiązek podlegania
ubezpieczeniom społecznym) został szczegółowo uregulowany w rozdziale 2 SystUbSpołU pt. Zasady podlegania
ubezpieczeniom społecznym (art. 6–14). Przepisy te szczegółowo normują, kto i w jakich okolicznościach
faktycznych oraz prawnych podlega obowiązkowo (lub dobrowolnie – art. 14) ubezpieczeniom społecznym. Między


innymi w art. 9 SystUbSpołU został rozwiązany zbieg kilku tytułów ubezpieczenia (co stanowiło przedmiot decyzji
zaskarżonej w rozpoznawanej sprawie). Regulacje te nie odnoszą się natomiast w żaden sposób do opłacania
składek, czemu poświęcony został trzeci rozdział ustawy systemowej pt. Zasady ustalania składek na ubezpieczenia
społeczne (art. 15––32). W szczególności podstawę prawną (wtórnego w stosunku do podlegania ubezpieczeniom
społecznym) obowiązku zapłaty składek stanowi art. 17 SystUbSpołU oraz konkretyzujące go przepisy art. 46 ust. 1
i art. 47 ust. 1 SystUbSpołU (zamieszczone w rozdziale 4 pt. Zgłoszenia do ubezpieczenia, prowadzenia kont
i rejestrów oraz zasady rozliczania składek i zasiłków).
Z powyższego wynika, że należy odróżnić obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym od obowiązku zapłaty
składek na te ubezpieczenia, choć pozostają one ze sobą w określonej relacji. Trzeba przy tym zauważyć, że
obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym cechuje nadrzędność względem obowiązku zapłaty składek
(obowiązku składkowego), obowiązek składkowy ma zaś charakter pochodny (wtórny) wobec obowiązku podlegania
ubezpieczeniom. Innymi słowy, obowiązek składkowy istnieje (może istnieć) tylko wtedy, gdy istnieje obowiązek
ubezpieczeń społecznych (obowiązek podlegania tym ubezpieczeniom). W sytuacji gdy obowiązek ubezpieczeń
społecznych nie istniał w danym przedziale czasu, a za ten okres płatnik opłacił składki, to zapłacone przez niego
w przeszłości składki są świadczeniami nienależnymi („nadpłaconymi”), w związku z czym powinny zostać przez
organ rentowy zaliczone na poczet innych (wymagalnych, bądź przyszłych) należności płatnika, ewentualnie powinny
być zwrócone na jego rzecz (art. 24 ust. 6a i 6d SystUbSpołU). Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym
może natomiast funkcjonować bez istnienia obowiązku składkowego, czego przykładem jest choćby sytuacja, której
dotyczy art. 19 SystUbSpołU (zgodnie z którym łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe osób podlegających tym ubezpieczeniom nie może przekraczać w danym roku kalendarzowym kwoty
odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce
narodowej na dany rok kalendarzowy). Pogląd o „wtórnym” charakterze obowiązku zapłaty składek względem
„podstawowego” obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym jest aktualny również w przypadku, gdy
w przeszłości istniał obowiązek ubezpieczeń społecznych (z mocy prawa), a składki na te ubezpieczenia nie zostały
opłacone z innych przyczyn niż przekroczenie rocznej kwoty granicznej z art. 19 ust. 1 SystUbSpołU, co dotyczy
w szczególności nieopłacenia składek z powodu ich przedawnienia.
Publicznoprawny obowiązek ubezpieczeń społecznych istnieje z mocy prawa i jest niezależny od obowiązku
składkowego w tym sensie, że w niektórych stanach faktycznych składki, które należałoby opłacić za okresy
podlegania ubezpieczeniom, w rzeczywistości nie zostały (i nie zostaną) opłacone. Dlatego jest logicznie
uzasadniona i prawnie dopuszczalna możliwość wydania przez organ rentowy decyzji stwierdzającej istnienie
obowiązku ubezpieczeń społecznych, która nie ma znaczenia dla obowiązku zapłaty składek. Rozstrzygnięcie
zawarte w takiej decyzji dotyczy wówczas tylko podlegania (niepodlegania) ubezpieczeniom społecznym, przy
pominięciu wymagalności składek (istnienia obowiązku składkowego). Inaczej rzecz ujmując, ustalenie przez organ
rentowy, że istniał obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, nie przesądza, że na płatniku ciąży (ciążył)
obowiązek zapłaty składek ubezpieczeniowych. O tym, czy w następstwie stwierdzenia w decyzji istnienia obowiązku
ubezpieczeń społecznych płatnik powinien uiścić składki za okresy podlegania ubezpieczeniom, decydują inne
regulacje prawa materialnego, w tym przepisy określające zasady przedawnienia należności z tytułu składek.
Konkludując, SN stwierdził, że całościowa analiza unormowań SystUbSpołU, zwłaszcza odnoszących się do
przedawnienia składek, prowadzi do wniosku, iż przedawnieniu ulegają należności z tytułu składek oraz odsetki za
zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata (art. 24 ust. 2 i 4 SystUbSpołU). „Przedawnia się”
więc jedynie obowiązek składkowy (obowiązek płatniczy, którego treścią jest uiszczenie przez płatnika sumy
pieniężnej na pokrycie wymagalnych zobowiązań składkowych). Nie ulega natomiast „przedawnieniu” stwierdzenie
obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, bo nie przewiduje tego ani ustawa systemowa, ani inne akty
prawne z dziedziny ubezpieczeń społecznych.
Wobec tego nie powinna budzić wątpliwości dopuszczalność wydania decyzji stwierdzającej (potwierdzającej)
istnienie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, nawet w odległej przeszłości, także po upływie terminu
przedawnienia składek. Ewentualne trudności dowodowe w ustaleniu przez organ rentowy istnienia obowiązku
ubezpieczeń społecznych po wielu latach (np. brak odpowiedniej dokumentacji ubezpieczeniowej) nie mogą stanowić
prawnej przeszkody w wydaniu deklaratoryjnej decyzji ustalającej istnienie w przeszłości stosunku ubezpieczenia
społecznego.
Ustalenie istnienia w przeszłości obowiązku ubezpieczeń społecznych, w sytuacji gdy składki na te ubezpieczenia nie
zostały zapłacone i przedawniły się, nie jest bezprzedmiotowe (zbędne). Potrzeba wydania takiej decyzji wynika
przede wszystkim z uwzględnienia, że podleganie ubezpieczeniom społecznym – mimo nieopłacenia składek – ma
(zawsze może mieć) istotne znaczenie dla realizacji interesów osoby ubezpieczonej. Tak więc względy funkcjonalne
również przemawiają za potrzebą wydania decyzji stwierdzającej istnienie obowiązku podlegania ubezpieczeniom
społecznym, mimo przedawnienia należności z tytułu składek. Taka konieczność nabiera szczególnego znaczenia
zwłaszcza w odniesieniu do ubezpieczenia emerytalnego. Trzeba bowiem pamiętać, że w myśl art. 40 ust. 1 pkt 1
SystUbSpołU na koncie ubezpieczonego niebędącego płatnikiem składek organ rentowy ewidencjonuje (w
szczególności) dane na temat zwaloryzowanej wysokości należnych składek na ubezpieczenie emerytalne. Nie ma



przy tym wątpliwości, że „przedawniona” składka na ubezpieczenie emerytalne nie jest składką „wpłaconą”.
Ujawnienie na koncie ubezpieczonego składki emerytalnej „należnej”, choćby nie została „wpłacona”, ma jednak ten
skutek, że jej wysokość podlega uwzględnieniu przy obliczaniu wysokości emerytury dla ubezpieczonego
urodzonego po 31.12.1948 r. (art. 25 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, t.jedn.: Dz.U.
z 2016 r. poz. 887 ze zm.). Gdyby więc przyjąć, że po upływie terminu przedawnienia organ rentowy nie może
stwierdzić, iż składka na ubezpieczenie emerytalne nieopłacona przez płatnika za ubezpieczonego (przedawniona),
była składką „należną”, to przekładałoby się to na wysokość przyszłej emerytury przysługującej ubezpieczonemu
urodzonemu po 31.12.1948 r.
Tak więc dopuszczalność wydania przez organ rentowy decyzji potwierdzającej istnienie (nieistnienie) obowiązku
ubezpieczeń społecznych, w sytuacji gdy składki na te ubezpieczenia już uległy przedawnieniu, jest podyktowana
przede wszystkim interesem ubezpieczonego, aby mogły zostać rozwiane wszelkie wątpliwości co do jego sytuacji
prawnoubezpieczeniowej. Prowadzone w tym kierunku postępowanie przed organem rentowym nie jest
bezprzedmiotowe, a z tej perspektywy ma znaczenie drugorzędne ustalenie, czy składki zostały opłacone oraz czy są
nieprzedawnione.
Przeciwko tezie o dopuszczalności wydania decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym
w okresach, w odniesieniu do których składki uległy już przedawnieniu, nie świadczy argument, że płatnik (z uwagi na
znaczny upływ czasu) może mieć trudności z przygotowaniem i dostarczeniem organowi rentowemu odpowiedniej
dokumentacji ubezpieczeniowej (zwykłej lub korygującej). Nawet gdyby w konkretnych przypadkach takie
komplikacje wystąpiły, to organ rentowy dysponuje odpowiednimi instrumentami prawnymi (np. określonymi w art.
48b SystUbSpołU), za pomocą których jest w stanie samodzielnie określić przebieg sytuacji prawnoubezpieczeniowej
osoby, co do której stwierdził obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym.
W podsumowaniu rozważań SN uznał, że nie zachodzą przeszkody materialnoprawne i procesowe, w ustaleniu
przez organ rentowy w decyzji podlegania ubezpieczeniom społecznym w okresach wstecznych, w odniesieniu do
których należne składki nie zostały opłacone przez płatnika i uległy przedawnieniu. Dopuszczalne jest zatem
ustalenie w decyzji organu rentowego podlegania ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym
i wypadkowemu) osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia, w sytuacji gdy należności z tytułu składek
na te ubezpieczenia uległy przedawnieniu przed wydaniem decyzji.
Podzielając powyższy pogląd prawny i uznając zasadność kasacyjnego zarzutu naruszenia prawa materialnego przy
ferowaniu zaskarżonego wyroku, SN z mocy art. 39815 § 1 KPC oraz art. 108 § 2 KPC w zw. z art. 39821 KPC orzekł
jak w sentencji.
Wyrok SN z 14.2.2017 r., II UK 708/15