Gmina jako adresat wniosku o ustanowienie służebności przesyłu
Kategoria: Prawo cywilne
Tematyka: służebność przesyłu, sieć wodociągowa, właściciel nieruchomości, gmina, Sąd Najwyższy
Właściciel nieruchomości może żądać ustanowienia służebności przesyłu na rzecz gminy będącej właścicielem sieci wodociągowej, nawet jeśli gmina wydzierżawiła sieć. Sprawa dotyczyła próby ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości przez którą przebiega naziemna sieć wodociągowa. Sąd podkreślił, że interes prawny wynika z własności urządzenia przesyłowego i odmowy zawarcia umowy przez przedsiębiorcę.
Właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć wodociągowa, może żądać ustanowienia służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu (art. 3052 § 2 w zw. z art. 3051 KC) – wynika z uchwały Sądu Najwyższego. Barbara i Grzegorz B. domagali się ustanowienia na rzecz Gminy P. służebności przesyłu na należącej do nich nieruchomości przez którą przebiega naziemna sieć wodociągowa. Sąd I instancji uznał, że Gmina P. nie jest legitymowana do występowania w tej sprawie, nie jest bowiem przedsiębiorcą świadczącym usługi w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę. Sąd II instancji uznał, że w sprawie istnieje zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, a mianowicie: „Czy właściciel nieruchomości może żądać na podstawie art. 3052 § 2 KC w zw. z art. 3051 KC ustanowienia na rzecz gminy służebności przesyłu, polegającej na korzystaniu z nieruchomości obciążonej na potrzeby biegnącej przez nią sieci wodociągowej, jeżeli gmina jest właścicielem tej sieci, ale urządzenia, które służą do doprowadzania wody, wydzierżawiła spółce z o.o., będącej przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym?”. Zgodnie z art. 3051 KC, nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 KC, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Na mocy art. 3052 § 1 KC, jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 KC, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Natomiast z § 2 wynika, że jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 KC, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Sąd podkreślił, że interes prawny uczestnika w postępowaniu o ustanowienie służebności na podstawie art. 305 1 § 2 KC wynika z tego, że jest właścicielem urządzenia przesyłowego biegnącego przez nieruchomość wnioskodawcy oraz z tego, że jest przedsiębiorcą i odmówił zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, która jest konieczna do korzystania z tych urządzeń. Można więc uznać, że żądanie nie zostało skierowane do właściwego podmiotu, skoro gmina nie jest przedsiębiorcą dostarczającym wodę i ustanowienie na jej rzecz służebności nie jest konieczne do korzystania z urządzeń wodociągowych. Gmina jest właścicielem wodociągu, ale fakt, że nie jest przedsiębiorcą, który korzysta z urządzeń przesyłowych wyłącza ustanowienie na jej rzecz służebności przesyłu. Nie można też żądania o ustanowienie służebności skierować do spółki zajmującej się doprowadzaniem wody przy użyciu urządzeń, których nie jest ich właścicielem. Sąd podkreślił, że możliwe jest przyjęcie innego stanowiska. Uznanie, że będąc właścicielem urządzeń wodociągowych gmina wykonuje działalność gospodarczą polegającą na dostarczaniu wody poprzez oddanie tych urządzeń w dzierżawę powoduje, że gmina jest uprawniona do służebności przesyłu. W ocenie sądu, w takiej sytuacji gmina nie musi się posługiwać gminną jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej. W ocenie sądu z treści art. 3051 i art. 3052 § 2 KC można wywnioskować, że regulacje te powinny obejmować gminę będącą właścicielem urządzeń wodociągowych, ponieważ dla ich zastosowania wystarczy posłużenie się kryterium własności. Sąd Najwyższy wskazał, że w orzecznictwie bezpodstawnie pojęcie przedsiębiorca użyte w art. 3051 KC zostało uzupełnione o przymiotnik „przesyłowy”, co doprowadziło do zawężenia stosowania tej regulacji. Głównym kryterium zastosowania tego przepisu jest własność, ustawodawca nie wymaga bowiem, aby właściciel urządzeń samodzielnie zajmował się przesyłem. W orzecznictwie SN dopuszczono pogląd uznający gminę za przedsiębiorstwo, bezzasadne jest zatem twierdzenie, że skoro gmina nie może być traktowana jako dostawca, to nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 3051 KC. Sąd Najwyższy podkreślił też prokonstytucyjną wykładnię tego przepisu. Gmina, posługując się spółką kapitałową, nie może pozbawić prawa podmiotowego właściciela nieruchomości. Odmienny pogląd doprowadziłby do tego, że wniosek o ustanowienie służebności przesyłu nie miałby adresata. Uchwała SN z 13.4.2017 r., III CZP 3/17
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że istotne jest kryterium własności urządzeń wodociągowych, a nie konieczność samodzielnego zajmowania się przesyłem. Wskazano na ryzyko pozbawienia prawa właściciela nieruchomości w przypadku błędnej interpretacji przepisów. Uchwała SN z 13.4.2017 r., III CZP 3/17 potwierdzała stanowisko sądu.