Właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć wodociągowa, może żądać ustanowienia służebności
przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina
wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu (art. 3052 § 2 w zw. z art. 3051 KC) –
wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Barbara i Grzegorz B. domagali się ustanowienia na rzecz Gminy P. służebności przesyłu na należącej do nich
nieruchomości przez którą przebiega naziemna sieć wodociągowa. Sąd I instancji uznał, że Gmina P. nie jest
legitymowana do występowania w tej sprawie, nie jest bowiem przedsiębiorcą świadczącym usługi w zakresie
zbiorowego zaopatrzenia w wodę. Sąd II instancji uznał, że w sprawie istnieje zagadnienie prawne wymagające
rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, a mianowicie: „Czy właściciel nieruchomości może żądać na podstawie
art. 3052 § 2 KC w zw. z art. 3051 KC ustanowienia na rzecz gminy służebności przesyłu, polegającej na
korzystaniu z nieruchomości obciążonej na potrzeby biegnącej przez nią sieci wodociągowej, jeżeli gmina
jest właścicielem tej sieci, ale urządzenia, które służą do doprowadzania wody, wydzierżawiła spółce z o.o.,
będącej przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym?”.
Zgodnie z art. 3051 KC, nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub
którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 KC, prawem polegającym na tym, że
przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych
urządzeń. Na mocy art. 3052 § 1 KC, jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie
służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 KC,
przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Natomiast z § 2 wynika, że jeżeli
przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania
z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 KC, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia
w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.
Sąd podkreślił, że interes prawny uczestnika w postępowaniu o ustanowienie służebności na podstawie art. 305 1 § 2
KC wynika z tego, że jest właścicielem urządzenia przesyłowego biegnącego przez nieruchomość wnioskodawcy
oraz z tego, że jest przedsiębiorcą i odmówił zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, która jest
konieczna do korzystania z tych urządzeń. Można więc uznać, że żądanie nie zostało skierowane do właściwego
podmiotu, skoro gmina nie jest przedsiębiorcą dostarczającym wodę i ustanowienie na jej rzecz służebności nie jest
konieczne do korzystania z urządzeń wodociągowych. Gmina jest właścicielem wodociągu, ale fakt, że nie jest
przedsiębiorcą, który korzysta z urządzeń przesyłowych wyłącza ustanowienie na jej rzecz służebności przesyłu. Nie
można też żądania o ustanowienie służebności skierować do spółki zajmującej się doprowadzaniem wody przy
użyciu urządzeń, których nie jest ich właścicielem.
Sąd podkreślił, że możliwe jest przyjęcie innego stanowiska. Uznanie, że będąc właścicielem urządzeń
wodociągowych gmina wykonuje działalność gospodarczą polegającą na dostarczaniu wody poprzez oddanie tych
urządzeń w dzierżawę powoduje, że gmina jest uprawniona do służebności przesyłu. W ocenie sądu, w takiej sytuacji
gmina nie musi się posługiwać gminną jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej. W ocenie sądu
z treści art. 3051 i art. 3052 § 2 KC można wywnioskować, że regulacje te powinny obejmować gminę będącą
właścicielem urządzeń wodociągowych, ponieważ dla ich zastosowania wystarczy posłużenie się kryterium
własności.
Sąd Najwyższy wskazał, że w orzecznictwie bezpodstawnie pojęcie przedsiębiorca użyte w art. 3051 KC
zostało uzupełnione o przymiotnik „przesyłowy”, co doprowadziło do zawężenia stosowania tej regulacji.
Głównym kryterium zastosowania tego przepisu jest własność, ustawodawca nie wymaga bowiem, aby
właściciel urządzeń samodzielnie zajmował się przesyłem. W orzecznictwie SN dopuszczono pogląd
uznający gminę za przedsiębiorstwo, bezzasadne jest zatem twierdzenie, że skoro gmina nie może być
traktowana jako dostawca, to nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 3051 KC. Sąd Najwyższy podkreślił też
prokonstytucyjną wykładnię tego przepisu. Gmina, posługując się spółką kapitałową, nie może pozbawić
prawa podmiotowego właściciela nieruchomości. Odmienny pogląd doprowadziłby do tego, że wniosek
o ustanowienie służebności przesyłu nie miałby adresata.
Uchwała SN z 13.4.2017 r., III CZP 3/17