Roszczenie osób fizycznych, wspólników spółki cywilnej, którzy na nieruchomości wchodzącej w skład ich
majątku wspólnego prowadzą hotel, o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości
w związku z przebiegiem przez nią gazociągu należącego do przedsiębiorcy przesyłowego przedawnia się
w terminie 3 lat – uznał Sąd Najwyższy.
Ewa M. i Paweł G. są współwłaścicielami hotelu oraz nieruchomości, na której jest on wybudowany na zasadach
wspólności łącznej wspólników spółki cywilnej. Na terenie nieruchomości „P.” sp. z o.o. bez tytułu prawnego
wybudowała gazociąg, z którego korzysta od 2000 r. Właściciele nieruchomości zażądali od przedsiębiorstwa
przesyłowego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od 2002 r. do 2013 r.
Sąd I instancji zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 31 tys. zł. Jak wyjaśniono, w warunkach
określonych normą z art. 224 § 2 i art. 225 KC, właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie
z jego rzeczy. Posiadacz jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z cudzej rzeczy bez względu na to, czy
właściciel rzeczy, nie korzystając z niej, poniósł jakąkolwiek stratę i niezależnie od tego, czy posiadacz faktycznie
korzystał z rzeczy, odnosząc wymierną korzyść. Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie nie
jest uzależnione od winy bezumownego posiadacza, lecz jedynie od jego złej wiary. Poza sporem pozostawało, że
w okresie objętym pozwem powodowie byli właścicielami nieruchomości, a część tej nieruchomości znajdowała się
w posiadaniu pozwanej, gdyż pod powierzchnią nieruchomości przebiegają podziemne przewody przesyłowe sieci
gazowej. W spornym okresie pozwana nie posiadała tytułu prawnego do zajmowania części nieruchomości należącej
do powodów, z czego musiała zdawać sobie sprawę. Istnienia po stronie pozwanej dobrej wiary nie mógłby nawet
uzasadniać fakt, że inwestycja polegająca na budowie gazociągów odbyła się zgodnie z obowiązującymi wówczas
przepisami prawa. Decyzja pozwolenia na budowę sama w sobie nie tworzy bowiem żadnego tytułu prawnego do
korzystania z nieruchomości. Wznoszący urządzenia przesyłowe nie nabywa w ten sposób tytułu do korzystania
z nieruchomości, przeciwnie.
W ocenie sądu, powodowie w znacznym zakresie zostali ograniczeni w korzystaniu z części nieruchomości.
Posadowienie sieci gazowej na nieruchomości, chociażby pod powierzchnią gruntu, zakłóca i ogranicza władztwo
nad nieruchomością w sposób uprawniający do żądania wypłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie.
Powodowie w przypadku awarii, a także konserwacji gazociągów, są zobowiązani udostępnić swoją nieruchomość
pracownikom pozwanego, co już w znacznym stopniu ogranicza ich władztwo nad nieruchomością. Ponadto, z uwagi
na posadowienie sieci gazowej, powodowie nie mogą rozbudować infrastruktury hotelowej. W konsekwencji sąd
uznał, że powodowie zostali pozbawieni faktycznego władztwa nad nieruchomością.
Sąd II instancji badając podniesiony w apelacji pozwanego zarzut przedawnienia, powziął wątpliwość i przedstawił
SN pytanie prawne w celu rozstrzygnięcia: „Czy roszczenie wspólników spółki cywilnej będących osobami
fizycznymi, którzy na nieruchomości wchodzącej w skład ich majątku wspólnego prowadzą hotel,
o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości w związku z przebiegiem przez nią
gazociągu należącego do przedsiębiorcy przesyłowego, przedawnia się w terminie 3 czy 10 lat?”.
Zgodnie z art. 118 KC, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat 10, a dla
roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata.
W orzecznictwie wyrażono pogląd, że badając, czy konkretne roszczenie przedsiębiorcy jest związane z prowadzoną
przez niego działalnością gospodarczą, przyjąć należy, iż będzie tak zaw­sze wtedy, gdy wykazuje ono związek
funkcjonalny z tą działalnością. Jednak o pozostawaniu roszczenia w funkcjonalnym związku z prowadzeniem
działalności gospodarczej wcale nie decyduje stałość lub typowość określonych czynności lub roszczeń, ani to, czy
należą one do zakresu podstawowej działalności przedsiębiorcy. Z działalnością gospodarczą mamy do czynienia,
gdy działalność taką cechuje: fachowość, podporządkowanie regułom opłacalności i zysku lub przynajmniej zasadzie
racjonalnego gospodarowania, działanie na własny rachunek, powtarzalność oraz uczestnictwo w obrocie
gospodarczym. Zgodnie z art. 431 KC, przedsiębiorcą jest podmiot prowadzący we własnym imieniu działalność
gospodarczą. Należy zatem uznać, że jeżeli czynności dokonuje lub występuje z roszczeniem przedsiębiorca, to
domniemywa się, że jest to związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Tylko gdyby dokonanie
czynności lub dochodzenie roszczenia nie pozostawało w żadnym funkcjonalnym związku z przedmiotem
prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności, to należałoby uznać, że nie jest to czynność o charakterze
gospodarczym ani roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (zob. uchwała SN z 16.9.2010 r.,
III CZP 44/10, 
). Sąd podkreślił też, że w odniesieniu do spółki z o.o. i bezumownego korzystania z urządzeń
przesyłowych SN przyjął, że roszczenie spółki jest związane z jej działalnością gospodarczą i zastosował 3-letni
termin przedawnienia (zob. wyrok SN z 19.10.2011 r., II CSK 80/11, 
).



Sąd II instancji wskazał, że sytuacja spółki cywilnej jest podobna do sytuacji spółki z o.o., z tą różnicą, iż
w odniesieniu do tej pierwszej nie mamy do czynienia z odrębnym podmiotem, lecz jednostką organizacyjną, którą
tworzą osoby fizyczne wykonujące w ramach spółki cywilnej wspólną działalność gospodarczą. Skrócenie w art. 118
KC terminu przedawnienia roszczeń związanych z działalnością gospodarczą zostało podyktowane specyfiką
(zawodowym charakterem) tej działalności oraz wymaganiami obrotu gospodarczego. Roszczenia te, z uwagi na
dynamikę oraz pewność obrotu gospodarczego, muszą więc przedawniać się stosunkowo szybko, by skrócić stan
niepewności co do istnienia wzajemnych praw i obowiązków stron stosunków gospodarczych. O związku roszczenia
z prowadzeniem działalności gospodarczej powinny decydować okoliczności istniejące w chwili jego powstania i za
takie czynności uznaje się działania podejmowane w celu realizacji zadań mieszczących się w przedmiocie
działalności w sposób bezpośredni lub pośredni, ale pod warunkiem, że zachodzi pomiędzy nimi normalny
i funkcjonalny związek. W tym kontekście należy odróżnić działania związane z działalnością gospodarczą oraz
związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, które nie polegają na uczestnictwie w obrocie gospodarczym, nie
prowadzą do wytwarzania dóbr czy usług i przynoszą z tego tytułu zysku (zob. wyrok SN z 14.11.2013 r., II CSK
104/13, 
).
W ocenie sądu II instancji, za czynności związane z działalnością gospodarczą należy zatem uznać działania
pozostające w normalnym, funkcjonalnym związku z tą działalnością, podejmowane w związku z przedmiotem
działalności danego podmiotu. Roszczenie dochodzone przez powodów nie jest związane z zakresem ich aktywności
gospodarczej. Zajmują się bowiem prowadzeniem hotelu. Wydaje się zatem, że roszczenie o wynagrodzenie za
bezumowne korzystanie z ich nieruchomości, jako wspólników spółki cywilnej, nie jest związane ani bezpośrednio,
ani pośrednio z prowadzeniem przez nich w ramach spółki działalności gospodarczej, bo nie ma z tą działalnością
funkcjonalnego i przedmiotowego związku.
Sąd Najwyższy stwierdził, że decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia pytania prawnego, miała wykładnia
art. 118 KC i potrzeba odpowiedzi co to jest działalność gospodarcza w rozumieniu tego przepisu i czy ta
działalność gospodarcza ma związek z dochodzonym roszczeniem w rozumieniu art. 118 KC. W judykaturze
i doktrynie przeważa pogląd, że ustalenie zakresu działalności gospodarczej musi się odbyć na gruncie art.
118 KC, że nie można przenosić tej definicji z innych ustaw. Prowadzenie hotelu na nieruchomości
stanowiącej współwłasność łączną jest działalnością gospodarczą. Tego typu działalność ma charakter stały,
jest podporządkowana regułom opłacalności i zysku, jest prowadzona na własny rachunek, polega na
uczestniczeniu w obrocie gospodarczym, czyli odpowiada tym przesłankom, które zostały wyrażone
w uchwale SN [zob. uchwała SN (7) z 18.6.1991 r., III CZP 40/91, OSNC Nr 2/1992, poz. 17].
Sąd Najwyższy wskazał, że dla kwalifikacji roszczenia, jako związanego z prowadzeniem działalności
gospodarczej w rozumieniu art. 118 KC, nie ma znaczenia prawny charakter leżącego u jego podstaw
zdarzenia – może ono być czynnością prawną, czynem niedozwolonym lub jakimkolwiek innym zdarzeniem,
nie wyłączając bezpodstawnego wzbogacenia czy korzystania z cudzej rzeczy bez podstawy prawnej, lecz
jego związek z działalnością gospodarczą. Sąd Najwyższy uznał, że taki związek w tej sprawie istnieje,
wspólnicy spółki cywilnej są bowiem ograniczeni w prowadzeniu swej działalności gospodarczej na skutek
istnienia gazociągu. Ograniczenie to dotyczy m.in. możliwości wykorzystania terenu, pod którym przebiega
gazociąg do rozbudowy hotelu czy parkingu.
Uchwała SN z 12.5.2017 r., III CZP 5/17