Ustanowienie służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego
Kategoria: Prawo cywilne
Tematyka: służebność przesyłu, prawo użytkowania wieczystego, użytkownik wieczysty, stabilny tytuł, nieruchomość, różnice między prawem własności a użytkowaniem wieczystym, Sąd Najwyższy, ustanowienie służebności, przedsiębiorstwo przesyłowe
Służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego, ale użytkownik wieczysty nie może samodzielnie żądać takiej służebności. Spółdzielnia Mieszkaniowa wystąpiła o ustanowienie służebności przesyłu na terenie nieruchomości. Sądy uznały, że służebność przesyłu zapewnia stabilny tytuł do korzystania z cudzej nieruchomości. Warto zauważyć różnice między prawem własności a użytkowaniem wieczystym.
Służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty nie może jednak skutecznie żądać ustanowienia takiej służebności, jeżeli urządzenia przesyłowe – zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej – znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste – wynika z uchwały podjętej w składzie 7 sędziów Sądu Najwyższego. Gmina K. jest właścicielem nieruchomości, która w 1997 r. została oddana Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w użytkowanie wieczyste. Na terenie nieruchomości w 1972 r. zostały umieszczone urządzenia sieci kanalizacyjnej, a w 1994 r. urządzenia obejmujące sieci wodociągowe, które zostały przekazane do użytkowania Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji w K. Spółdzielnia Mieszkaniowa „P.” wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu na jej prawie użytkowania wieczystego nieruchomości na rzecz Przedsiębiorstwa Wodociągowego polegającej na prowadzeniu przez tę nieruchomość sieci kanalizacyjnych i wodociągowych oraz na korzystaniu z tych urządzeń, umożliwieniu przejazdu i przejścia przez nieruchomość w celu inspekcji ich stanu, naprawy, konserwacji, remontów oraz odbudowy wraz z obowiązkiem przywrócenia stanu poprzedniego gruntu oraz otoczenia, za wynagrodzeniem w łącznej wysokości ponad 5 mln zł. Sądy I i II instancji uznały, że żądanie ustanowienia służebności przesyłu przysługuje właścicielowi nieruchomości, a nie użytkownikowi wieczystemu (zob. postanowienie SN z 28.3.2014 r., III CSK 174/13, ). Służebność przesyłu ma zapewnić przedsiębiorcy stabilny tytuł do korzystania z urządzeń i cudzej nieruchomości w oznaczonym zakresie. Pomimo podobieństwa pomiędzy prawem własności a użytkowaniem wieczystym, są to odrębne instytucje, a druga z nich nie gwarantuje stabilności tytułu do korzystania z nieruchomości, z uwagi na czasowy charakter, możliwość rozwiązania umowy ustanawiającej użytkowanie, jak też wygaśnięcie obciążeń wraz z wygaśnięciem użytkowania (zob. postanowienie SN z 28.3.2014 r., III CSK 174/13, ). Sądy zwróciły również uwagę, że w zasadzie do ustanowienia służebności przesyłu, zgodnie z art. 3051 KC, dochodzi na nieruchomości, a nie na prawie do niej i na żądanie właściciela nieruchomości, a nie użytkownika wieczystego. Nawet w przypadku ustanowienia służebności na prawie użytkowania, to i tak prowadzi ona do korzystania z nieruchomości. Z art. 233 KC wynika, że użytkownik wieczysty może rozporządzać swoim prawem, a nie gruntem; nie posiada on uprawnienia do obciążania oddanego mu gruntu. Sad II instancji wskazał, że umowa o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste nie obejmowała ustanawiania służebności przesyłu zwłaszcza, że w czasie jej zawierania urządzenia przesyłowe już były posadowione na tej nieruchomości. Wynagrodzenie za obniżenie wartości nieruchomości należy się właścicielowi, bo przez ustanowienie służebności dochodzi do obniżenia wartości jego nieruchomości. Sąd Najwyższy rozpoznający skargę kasacyjną Spółdzielni Mieszkaniowej „P.”, powziął wątpliwości co do wykładni art. 3051 oraz 233 KC i przedstawił do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów zagadnienia prawne o następującej treści: „Czy służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego?, a w razie odpowiedzi pozytywnej: Czy użytkownik wieczysty może żądać ustanowienia takiej służebności wówczas, gdy urządzenia przesyłowe znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste?”. Udzielając odpowiedzi SN wskazał, że w związku z zakresem uprawnień użytkownika wieczystego, określonego w art. 233 KC, utrwaliło się stanowisko, iż użytkowanie wieczyste stanowi prawo pośrednie pomiędzy prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi; jest też określane jako własność zastępcza, czy też quasi -własność. W ocenie SN, zasadne jest stosowanie – w zakresie nieuregulowanym przepisami dotyczącymi użytkowania wieczystego – w drodze analogii przepisów regulujących prawo własności. W art. 233 KC ustawodawca przyznaje prawo rozporządzania tym prawem bez jakiegokolwiek zawężenia. Uzasadnione jest zatem stwierdzenie, że użytkownik może obciążyć to prawo. Co do drugiego zagadnienia prawnego, SN wskazał, że użytkownik wieczysty nie może skutecznie żądać ustanowienia służebności przesyłu, jeżeli urządzenia przesyłowe – zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej – znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste. W takiej sytuacji żądanie użytkownika wieczystego skierowane przeciwko przedsiębiorcy przesyłowemu o ustanowienie służebności przesyłu wykracza poza zakres jego uprawnień wynikających z art. 233 KC. Uchwała SN (7) z 16.5.2017 r., III CZP 101/16
Sąd Najwyższy rozstrzygnął kwestię ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego. Użytkownik wieczysty nie może żądać takiej służebności, jeśli urządzenia przesyłowe były zainstalowane przed oddaniem nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Decyzja SN ma istotne znaczenie dla relacji między użytkownikami wieczystymi a przedsiębiorstwami przesyłowymi.