Służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty nie
może jednak skutecznie żądać ustanowienia takiej służebności, jeżeli urządzenia przesyłowe – zainstalowane
przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej –
znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste – wynika
z uchwały podjętej w składzie 7 sędziów Sądu Najwyższego.
Gmina K. jest właścicielem nieruchomości, która w 1997 r. została oddana Spółdzielni Mieszkaniowej „P.”
w użytkowanie wieczyste. Na terenie nieruchomości w 1972 r. zostały umieszczone urządzenia sieci kanalizacyjnej,
a w 1994 r. urządzenia obejmujące sieci wodociągowe, które zostały przekazane do użytkowania Przedsiębiorstwu
Wodociągów i Kanalizacji w K. Spółdzielnia Mieszkaniowa „P.” wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie służebności
przesyłu na jej prawie użytkowania wieczystego nieruchomości na rzecz Przedsiębiorstwa Wodociągowego
polegającej na prowadzeniu przez tę nieruchomość sieci kanalizacyjnych i wodociągowych oraz na korzystaniu z tych
urządzeń, umożliwieniu przejazdu i przejścia przez nieruchomość w celu inspekcji ich stanu, naprawy, konserwacji,
remontów oraz odbudowy wraz z obowiązkiem przywrócenia stanu poprzedniego gruntu oraz otoczenia, za
wynagrodzeniem w łącznej wysokości ponad 5 mln zł.
Sądy I i II instancji uznały, że żądanie ustanowienia służebności przesyłu przysługuje właścicielowi nieruchomości,
a nie użytkownikowi wieczystemu (zob. postanowienie SN z 28.3.2014 r., III CSK 174/13, 
). Służebność
przesyłu ma zapewnić przedsiębiorcy stabilny tytuł do korzystania z urządzeń i cudzej nieruchomości w oznaczonym
zakresie. Pomimo podobieństwa pomiędzy prawem własności a użytkowaniem wieczystym, są to odrębne instytucje,
a druga z nich nie gwarantuje stabilności tytułu do korzystania z nieruchomości, z uwagi na czasowy charakter,
możliwość rozwiązania umowy ustanawiającej użytkowanie, jak też wygaśnięcie obciążeń wraz z wygaśnięciem
użytkowania (zob. postanowienie SN z 28.3.2014 r., III CSK 174/13, 
). Sądy zwróciły również uwagę, że
w zasadzie do ustanowienia służebności przesyłu, zgodnie z art. 3051 KC, dochodzi na nieruchomości, a nie na
prawie do niej i na żądanie właściciela nieruchomości, a nie użytkownika wieczystego. Nawet w przypadku
ustanowienia służebności na prawie użytkowania, to i tak prowadzi ona do korzystania z nieruchomości. Z art. 233
KC wynika, że użytkownik wieczysty może rozporządzać swoim prawem, a nie gruntem; nie posiada on uprawnienia
do obciążania oddanego mu gruntu. Sad II instancji wskazał, że umowa o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste
nie obejmowała ustanawiania służebności przesyłu zwłaszcza, że w czasie jej zawierania urządzenia przesyłowe już
były posadowione na tej nieruchomości. Wynagrodzenie za obniżenie wartości nieruchomości należy się
właścicielowi, bo przez ustanowienie służebności dochodzi do obniżenia wartości jego nieruchomości.
Sąd Najwyższy rozpoznający skargę kasacyjną Spółdzielni Mieszkaniowej „P.”, powziął wątpliwości co do wykładni
art. 3051 oraz 233 KC i przedstawił do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów zagadnienia prawne o następującej treści:
„Czy służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego?, a w razie odpowiedzi
pozytywnej: Czy użytkownik wieczysty może żądać ustanowienia takiej służebności wówczas, gdy urządzenia
przesyłowe znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie
wieczyste?”.
Udzielając odpowiedzi SN wskazał, że w związku z zakresem uprawnień użytkownika wieczystego,
określonego w art. 233 KC, utrwaliło się stanowisko, iż użytkowanie wieczyste stanowi prawo pośrednie
pomiędzy prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi; jest też określane jako własność
zastępcza, czy też quasi -własność. W ocenie SN, zasadne jest stosowanie – w zakresie nieuregulowanym
przepisami dotyczącymi użytkowania wieczystego – w drodze analogii przepisów regulujących prawo
własności. W art. 233 KC ustawodawca przyznaje prawo rozporządzania tym prawem bez jakiegokolwiek
zawężenia. Uzasadnione jest zatem stwierdzenie, że użytkownik może obciążyć to prawo.
Co do drugiego zagadnienia prawnego, SN wskazał, że użytkownik wieczysty nie może skutecznie żądać
ustanowienia służebności przesyłu, jeżeli urządzenia przesyłowe – zainstalowane przez przedsiębiorstwo
państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej – znajdowały się na
nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste. W takiej sytuacji żądanie
użytkownika wieczystego skierowane przeciwko przedsiębiorcy przesyłowemu o ustanowienie służebności
przesyłu wykracza poza zakres jego uprawnień wynikających z art. 233 KC.
Uchwała SN (7) z 16.5.2017 r., III CZP 101/16