W sprawie z wniosku przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu dla istniejących
urządzeń przesyłowych nie jest dopuszczalne ustanowienie służebności przesyłu według innego przebiegu
niż istniejący – stwierdził Sąd Najwyższy.
„O.” S.A. wystąpiła do sądu domagając się ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości należącej do Janiny
T. Właścicielka nieruchomości żądała natomiast usunięcia studni kablowej umieszczonej na środku działki,
uniemożliwiało jej to bowiem zabudowę działki położonej w centralnej części miejscowości. Sąd I instancji uwzględnił
żądanie „O.” S.A., zobowiązując ją jednocześnie do przesunięcia kabli bliżej granicy działki. Rozpoznając apelacje
obu stron sporu, sąd II instancji zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie: „Czy w postępowaniu z wniosku
przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu dla istniejącego urządzenia przesyłowego
dopuszczalne jest ustanowienie służebności według innego przebiegu niż istniejący i nakazanie
przeniesienia urządzenia?”.
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że w orzecznictwie przeważa pogląd negatywnie oceniający taką
możliwość. Jeżeli urządzenia te już istnieją, to można przyjąć domniemanie faktyczne konieczności ich
funkcjonowania w miejscu położenia i w takim wypadku ocenie sądu podlega tylko to, czy bez ustanowienia
służebności możliwe jest właściwe korzystanie z tych urządzeń przez przedsiębiorcę przesyłowego, ewentualnie jak
należy ocenić zakres właściwego koniecznego korzystania, któremu odpowiada zakres ograniczenia korzystania
z nieruchomości przez właściciela. Sąd nie ma zatem kompetencji do badania, czy inny przebieg urządzenia
przesyłowego na gruncie prowadziłby do mniejszego ograniczenia wykonywania prawa własności albo w ogóle to
ograniczenie wyłączał w wyniku uznania, że powinny być one posadowione na innej nieruchomości; sąd nie jest więc
uprawniony do nakazania przeniesienia urządzeń przesyłowych lub oddalenia wniosku o ustanowienie służebności
z tej przyczyny (zob. postanowienie SN z 20.4.2016 r., V CSK 510/15, 
 oraz postanowienie SN z 29.9.2016 r.,
V CSK 2/16, 
).
W orzecznictwie prezentowany jest również pogląd dopuszczający możliwość zmiany przebiegu istniejącego
urządzenia, z uwagi na zawarte w art. 3054 KC odesłanie do odpowiedniego stosowania art. 287 i 288 KC (zob.
wyrok SN z 18.1.2012 r., II CSK 231/11, 
).
W uzasadnieniu sąd podkreślił, że w obecnym stanie prawnym, właściciel zostanie pozbawiony realnej ochrony
prawnej w zakresie możliwości eliminacji istniejącego obciążenia nieruchomości, czy nawet tylko jej ograniczenia do
akceptowalnego dla niego poziomu przez doprowadzenie do jego przesunięcia. Uwzględnienie bowiem żądania
właściciela urządzenia przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu według istniejącego przebiegu, w trwały
i definitywny sposób pozbawia właściciela nieruchomości skutecznego prawa żądania jego usunięcia, skoro temu
pierwszemu daje prawnorzeczowy tytuł prawny do władania nieruchomością w zakresie korzystania z nieruchomości
w zakresie koniecznym do utrzymywania i eksploatacji urządzeń przesyłowych. Żądanie właściciela nieruchomości
zmiany przebiegu służebności przesyłu na podstawie art. 291 KC, realnie nie będzie rokowało szans powodzenia,
skoro podstawą dla jego uwzględnienia jest stwierdzenie istnienia zmiany stosunków, powstałej już po ustanowieniu
prawa. Tymczasem zalegalizowanie istnienia urządzenia według jego obecnego przebiegu, odbiera znaczenie
prawne, w procesie z art. 291 KC, tym okolicznościom faktycznym, które już istniały w dacie orzekania przez sąd
w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu.
W ocenie sądu, za dopuszczeniem możliwości orzeczenia o zmianie przebiegu urządzenia przemawia również
liniowy charakter urządzenia przesyłowego. Bardziej racjonalne jest rozpoznanie kwestii możliwości przeniesienia
urządzenia przesyłowego już na etapie postępowania o ustanowienie służebności przesyłu, gdzie możliwe jest
wariantowe rozważenie możliwości przeniesienia urządzenia i od razu ustanowienie służebności według nowego
przebiegu, przy uwzględnieniu optymalizacji posadowienia urządzeń na dłuższym odcinku linii, w przeciwieństwie do
sytuacji potencjalnego uzyskania w procesie o ochronę własności wyroku nakazującego usunięcie urządzenia
z nieruchomości, bądź nawet tylko jego przeniesienia, co jednak wywołuje konieczność późniejszego wystąpienia
przez właściciela urządzenia o ustanowienie służebności według nowego przebiegu, który przesłankowo, jako
możliwy, ustalono w sprawie o ochronę własności, ale uczyniono to bez udziału właściciela nieruchomości, na jakie
urządzenie ma zostać przesunięte. Konieczność podjęcia w takim wypadku działań tylko co do wycinka większej linii
może utrudniać wykonanie prac, jak i podnosić ich koszty.
Sąd Najwyższy wskazał, że celem wprowadzenia art. 305 1 –3054 KC dotyczących służebności przesyłu była
legalizacja zastanych sytuacji na nieruchomościach oraz utrwalenie istniejącego stanu faktycznego, a nie
zmiana w zakresie usytuowania urządzeń przesyłowych. Zwrócił również uwagę na występujący w sprawie



aspekt procesowy, gdyż pojawiają się konsekwencje wynikające z połączenia dwóch trybów dochodzenia
roszczeń na gruncie żądania ustanowienia służebności przesyłu. Jeżeli stanowiska uczestników
postępowania nie będą zbieżne, to dojdzie do kumulacji dwóch postępowań: postępowania nieprocesowego
w przedmiocie ustanowienia służebności przesyłu i postępowania procesowego, negatoryjnego, w sytuacji
żądania usunięcia czy też przeniesienia służebności. Z przepisów KPC wprost wynika, że takie połączenie
trybów w tym przypadku nie jest dopuszczalne. W ocenie SN, wbrew poglądowi sądu II instancji, właściciele
nieruchomości, którzy chcą zmiany przebiegu służebności mogą skorzystać z rozwiązani wskazanego w art.
291 KC.
Uchwała SN z 26.7.2017 r., III CZP 28/17