Jeżeli osoba uprawniona do odbioru depozytu zmarła, jej spadkobierca jest uprawnionym w rozumieniu
przepisów art. 6 ustawy z 18.10.2006 r. o likwidacji niepodjętych depozytów (Dz.U. Nr 208, poz. 1537 ze zm.;
dalej jako: LikwDepU) – wynika z uchwały Sądu Najwyższego
Jan G. przebywał w domu pomocy społecznej i zmarł nie pozostawiając najbliższej rodziny. W depozycie zakładu
znajdowały się środki pieniężne należące do pensjonariusza – 700 zł. Personel placówki wysłał do Zofii G. – osoby
uprawnionej do kontaktów z Janem G. zawiadomienie o możliwości podjęcia pieniędzy. Wobec braku odpowiedzi,
wezwano spadkobierców zmarłego do zgłoszenia się po depozyt poprzez umieszczenie na okres 6 miesięcy
ogłoszenia na tablicy w domu pomocy i w gminie. Po upływie tego okresu powiat wniósł o likwidację depozytu.
Sąd I instancji uznał, że wnioskodawca nie podjął wszystkich wymaganych czynności. W jego ocenie, urzędnicy
powiatu lub pracownicy domu pomocy społecznej powinni podjąć czynności zmierzające do ustalenia spadkobiercy,
zaś pieniądze złożyć do depozytu sądowego.
Sąd II instancji zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie, czy: „Pojęcie uprawnionego w rozumieniu art. 6 ust. 1 i 5
LikwDepU jest tożsame z pojęciem spadkobiercy w rozumieniu KC?”.
Jak wyjaśniono, podstawą poglądu o odmienności pojęć, o których mowa w zagadnieniu prawnym, jest to, że
w sprawach o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu sąd bada jedynie dwie przesłanki, a mianowicie: czy
wierzyciel został skutecznie wezwany do jego odbioru i czy termin odbioru depozytu upłynął bezskutecznie. Taką
interpretację można również uzasadniać regulacjami LikwDepU, które zawierają wymóg zawiadomienia osoby
uprawnionej, zaś przepisy KPC nakazują wskazanie osoby uprawnionej do odbioru depozytu we wniosku
wszczynającym postępowanie, brak natomiast wymagania udokumentowania lub uprawdopodobnienia, że
zawiadomiony jest osobą uprawnioną od odbioru niepodjętego depozytu. Wymagane jest zabezpieczenie możliwości
odbioru depozytu, natomiast przepisy nie wymagają ustalenia, komu on się należy, a orzeczenie o likwidacji depozytu
ma charakter deklaratywny.
Za odmiennym stanowiskiem przemawia konstytucyjny charakter prawa do dziedziczenia, obejmującego uprawnienie
spadkodawcy do dysponowania majątkiem na wypadek śmierci i możliwość nabywania przez spadkobierców praw
i obowiązków w wyniku dziedziczenia. Spadek zawsze ma spadkobiercę, a w razie braku krewnych czy
spadkobierców testamentowych przypada gminie lub Skarbowi Państwa. Środki pieniężne pozostawione przez
pensjonariusza domu pomocy społecznej wchodzą w skład spadku, więc w razie jego śmierci jedyną osobą
uprawnioną do odbioru depozytu jest spadkobierca. Przechowujący depozyt nie ma możliwości ustalenia kręgu
spadkobierców uprawnionych do odbioru depozytu, jest natomiast uprawniony do zainicjowania postępowania
o stwierdzenie nabycia spadku. Jak podkreślono, nawet gdyby przechowujący depozyt powiadomił osobę
uprawnioną do odbioru depozytu, to nie mogłaby ona odebrać depozytu bez przedstawienia postanowienia
o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Zdaniem sądu II instancji, tylko wcześniejsze przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku
w sposób dostateczny zapewni ochronę osób uprawnionych do odbioru depozytu, bowiem wynikiem takiego
postępowania będzie ustalenie kręgu spadkobierców zmarłego pensjonariusza.
Sąd Najwyższy uznał, że w przypadku śmierci osoby uprawnionej do odbioru depozytu, uprawnionym staje
się jej spadkobierca. W ocenie SN, przepisy LikwDepU wymagały wykładni z uwagi na to, że są
niezharmonizowane z pojęciami i zasadami prawa spadkowego.
Uchwała SN z 15.9.2017 r., III CZP 39/17