TS orzekł, że art. 1 ust. 2 lit. k) i l) oraz art. 31 rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób,
że stoją one na przeszkodzie odmowie uznania przez organ państwa członkowskiego skutków rzeczowych
zapisu windykacyjnego, znanego prawu właściwemu dla dziedziczenia wybranemu przez spadkobiercę
zgodnie z art. 22 ust. 1 tego rozporządzenia, gdy ta odmowa następuje w oparciu o uzasadnienie, w myśl
którego ten zapis dotyczy prawa własności nieruchomości położonej w tym państwie członkowskim, którego
ustawodawstwo nie zna instytucji zapisu wywierającego bezpośredni skutek rzeczowy z chwilą otwarcia
spadku.
A. Kubicka jest polską obywatelką, która mieszka we Frankfurcie nad Odrą i pozostaje w związku małżeńskim
z obywatelem niemieckim. Małżonkowie posiadają dwoje małoletnich dzieci. Małżonkowie są współwłaścicielami,
w udziałach wynoszących po 1/2 części każde, położonej we Frankfurcie nad Odrą nieruchomości zabudowanej
domem mieszkalnym. W celu sporządzenia testamentu A. Kubicka zwróciła się do notariusza świadczącego usługi
w kancelarii w Słubicach. A. Kubicka zamierzała zamieścić w testamencie dopuszczalny w świetle prawa polskiego
zapis windykacyjny mający zapewnić nabycie przez jej małżonka przysługującego jej udziału w prawie własności
domu położonego we Frankfurcie nad Odrą. W odniesieniu do pozostałej części swojego majątku spadkowego
chciała pozostać przy ustawowym porządku dziedziczenia, na mocy którego jej małżonek i dzieci dziedziczą
w częściach równych. A. Kubicka wyraźnie wykluczyła posłużenie się konstrukcją zapisu zwykłego w rozumieniu art.
968 KC, ponieważ jego konstrukcja prawna wiąże się z trudnościami związanymi z reprezentacją jej małoletnich
dzieci powołanych do dziedziczenia oraz z dodatkowymi kosztami. Zastępca notarialny odmówił dokonania czynności
notarialnej polegającej na sporządzeniu testamentu zawierającego – zgodnie z życzeniem A. Kubickiej – zapis
windykacyjny, twierdząc, że byłby on sprzeczny z niemieckim prawem, które podlega uwzględnieniu zgodnie z art. 1
ust. 2 lit. k) i l) oraz art. 31 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r.
w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania
dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia
spadkowego. Wyjaśnił, że w RFN podstawą wpisu zapisobiercy do księgi gruntowej może być jedynie akt notarialny
zawierający umowę przeniesienia własności nieruchomości pomiędzy spadkobiercami a zapisobiercą. W takiej
sytuacji w Niemczech obce zapisy windykacyjne są uznawane za zapisy damnacyjne w drodze tzw. dostosowania na
podstawie art. 31 rozporządzenia Nr 650/2012.
A. Kubicka złożyła w trybie art. 83 Prawa o notariacie do właściwego notariusza zażalenie na odmowę dokonania
czynności notarialnej w postaci sporządzenia testamentu zawierającego zapis windykacyjny. Twierdziła, że przepisy
rozporządzenia Nr 650/2012 należy poddać wykładni autonomicznej, a żadna z norm tego rozporządzenia nie
uzasadnia ograniczenia statutu spadkowego w sposób uzasadniający odmowę uznania skutków rzeczowych zapisu
windykacyjnego. To zażalenie nie zostało przez notariusza uwzględnione, dlatego wniosła zażalenie do Sądu
Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim.
Poprzez pytanie prejudycjalne Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim dążył do ustalenia, czy art. 1 ust. 2 lit. k) i l)
oraz art. 31 rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie odmowie
uznania przez organ państwa członkowskiego skutków rzeczowych zapisu windykacyjnego znanego prawu
właściwemu dla dziedziczenia wybranemu przez spadkobiercę, zgodnie z art. 22 ust. 1 tego rozporządzenia, gdy ta
odmowa uzasadniona jest okolicznością, iż ten zapis dotyczy prawa własności nieruchomości położonej w tym
państwie, którego ustawodawstwo nie zna instytucji zapisu wywierającego bezpośredni skutek rzeczowy z chwilą
otwarcia spadku?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 zd. 1 rozporządzenia Nr 650/2012 to rozporządzenie stosuje się do dziedziczenia majątku po
osobach zmarłych. W art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Nr 650/2012 doprecyzowano, że do celów tego
rozporządzenia „dziedziczenie” oznacza „dziedziczenie majątku po osobie zmarłej i obejmuje wszystkie formy
przejścia składników majątku, praw i obowiązków na skutek śmierci, czy to na podstawie dobrowolnego rozrządzenia
na wypadek śmierci, czy to w drodze dziedziczenia ustawowego”.
Bezsporne jest, że okoliczności stanu faktycznego w postępowaniu głównym dotyczą dziedziczenia testamentowego.
Z art. 22 ust. 1 rozporządzenia Nr 650/2012 wynika, że spadkodawca może dokonać wyboru, prawa państwa,
któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku, jako prawa państwa, którego obywatelstwo posiada. W art. 23
ust. 1 tego rozporządzenia ustanowiono zasadę jednolitości statutu spadkowego. Unijny prawodawca uściślił
również, że przez wzgląd na pewność prawa oraz w celu uniknięcia fragmentaryzacji dziedziczenia temu prawu
powinien podlegać ogół spraw dotyczących spadku, tzn. cały majątek spadkowy, bez względu na charakter
składników tego majątku i niezależnie od tego, czy składniki majątku znajdują się w innym państwie członkowskim,



czy w państwie trzecim (motywu 37 rozporządzenia Nr 650/2012). Prawo to reguluje zatem, zgodnie z art. 23 ust. 2,
w szczególności przejście składników majątku wchodzących w skład spadku na spadkobierców oraz, w stosownych
przypadkach, na zapisobierców.
W art. 1 ust. 2 rozporządzenia Nr 650/2012 wymieniono szereg kwestii wyłączonych z zakresu stosowania tego
rozporządzenia, do których należą „charakter praw rzeczowych” (art. 1 ust. 2 lit. k) oraz „wszelkie wpisy do rejestru
praw do nieruchomości lub rzeczy ruchomych, łącznie z wymogami prawnymi dotyczącymi takich wpisów, oraz skutki
wpisu lub braku wpisu takich praw do rejestru” (art. 1 ust. 2 lit. l). Trybunał wskazał, że wyłączenie określone w art. 1
ust. 2 lit. k) dotyczy kwalifikacji rzeczy i praw oraz ustalenia uprawnień osoby uprawnionej z tytułu tych praw.
W motywie 15 rozporządzenia Nr 650/2012 doprecyzowano, że rozporządzenie nie powinno wpływać na zamknięty
katalog (numerus clausus) praw rzeczowych znany w prawie krajowym niektórych państw członkowskich i że od
takiego państwa nie można wymagać, aby uznało ono prawo rzeczowe odnoszące się do majątku znajdującego się
na jego terytorium, jeżeli to prawo rzeczowe nie zostało uregulowane w prawie krajowym.
W rozpatrywanej sprawie zarówno zapis windykacyjny, przewidziany przez prawo polskie, jak i zapis damnacyjny,
przewidziany przez prawo niemieckie, stanowią sposoby przeniesienia własności, znanego w tych obydwu
systemach prawnych. Trybunał wskazał, że bezpośrednie przeniesienie prawa własności za pomocą zapisu
windykacyjnego stanowi zatem jedynie sposób przeniesienia tego prawa rzeczowego z chwilą śmierci spadkodawcy.
Tymczasem tego rodzaju sposoby przenoszenia prawa nie są objęte zakresem art. 1 ust. 2 lit. k) rozporządzenia Nr
650/2012. W związku z tym TS stwierdził, że ten przepis należy interpretować w ten sposób, że stoi on na
przeszkodzie odmowie uznania w państwie członkowskim, którego system prawny nie zna instytucji zapisu
windykacyjnego, skutków rzeczowych takiego zapisu z chwilą otwarcia spadku zgodnie z wybranym przez
spadkodawcę prawem właściwym dla dziedziczenia.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 lit. l) rozporządzenia Nr 650/2012 wszelkie wpisy do rejestru praw do nieruchomości lub rzeczy
ruchomych, łącznie z wymogami prawnymi dotyczącymi takich wpisów, oraz skutki wpisu lub braku wpisu takich praw
do rejestru są wyłączone z zakresu stosowania tego rozporządzenia. W motywie 18 rozporządzenia Nr 650/2012
doprecyzowano, że to prawo państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr, powinno określać warunki
prawne i sposób dokonywania wpisu prawa rzeczowego. Ponadto, zgodnie z motywem 19 tego rozporządzenia, gdy
w celu zapewnienia skutku erga omnes rejestrów lub w celu ochrony czynności prawnych, na mocy prawa państwa
członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr, nabycie prawa do nieruchomości wymaga wpisania do rejestru.
Chwila nabycia tego prawa powinna być regulowana przez prawo tego państwa członkowskiego. Rzecznik generalny
podkreślił, że art. 1 ust. 2 lit. l) rozporządzenia Nr 650/2012 dotyczy jedynie wpisu do rejestru praw do nieruchomości
lub rzeczy ruchomych – łącznie z wymogami prawnymi dotyczącymi takich wpisów oraz skutkami wpisu lub braku
wpisu takich praw do rejestru – dlatego przesłanki nabycia takich praw nie należą do katalogu kwestii wyłączonych
z zakresu zastosowania tego rozporządzenia (pkt 60 opinii). W ocenie TS ta wykładnia znajduje oparcie w zasadzie
jednolitości prawa spadkowego, przewidzianej w art. 23 rozporządzenia Nr 650/2012, a w szczególności w jego ust. 2
lit. e), który stanowi, że prawu spadkowemu podlega „przejście składników majątku, praw i obowiązków wchodzących
w skład spadku na spadkobierców oraz, w stosownych przypadkach, na zapisobierców”. Trybunał stwierdził, że ta
wykładnia jest również zgodna z celem realizowanym przez rozporządzenie Nr 650/2012. Polega on na ułatwieniu
prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez usuwanie przeszkód w swobodnym przemieszczaniu się
osób, które mają trudności w wykonywaniu przysługujących im praw w zakresie spraw spadkowych wywołujących
skutki transgraniczne.
Zgodnie z tym motywem 7 rozporządzenia Nr 650/2012 w unijnej przestrzeni sprawiedliwości obywatele muszą być
w stanie uregulować odpowiednio wcześniej swoje sprawy spadkowe. Zdaniem TS w tym kontekście przyznanie, że
art. 1 ust. 2 lit. l) rozporządzenia Nr 650/2012 pozwala na wyłączenie z zakresu stosowania tego rozporządzenia
nabycia własności nieruchomości na podstawie zapisu windykacyjnego, powodowałoby „fragmentaryzację
dziedziczenia”, co byłoby niezgodne z art. 23 tego rozporządzenia oraz z realizowanymi przez nie celami. W związku
z tym TS stwierdził, iż art. 1 ust. 2 lit. l) rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoi na
przeszkodzie odmowie uznania w państwie członkowskim, którego system prawny nie zna instytucji zapisu
windykacyjnego, skutków rzeczowych takiego zapisu z chwilą otwarcia spadku, zgodnie z wybranym przez
spadkodawcę prawem właściwym dla dziedziczenia.
Trybunał przypomniał, że rozporządzenie Nr 650/2012 przewiduje ustanowienie poświadczenia, które ma umożliwić
każdemu spadkodawcy, zapisobiercy lub innej uprawnionej osobie w nim wymienionej wykazanie w innym państwie
członkowskim swojego statusu i swoich praw, w szczególności przyznanie danej rzeczy zapisobiercy wymienionemu
w tym poświadczeniu. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tego rozporządzenia poświadczenie rodzi skutki we wszystkich
państwach członkowskich, bez wymogu stosowania jakiejkolwiek szczególnej procedury. W art. 69 ust. 2
przewidziano, że domniemywa się, iż osoba wymieniona w poświadczeniu jako zapisobierca posiada status,
względnie prawa lub uprawnienia wymienione w poświadczeniu bez żadnych warunków ani ograniczeń odnoszących
się do tych praw lub uprawnień innych niż określone w tym poświadczeniu.





Zgodnie z art. 31 rozporządzenia Nr 650/2012 w „przypadku gdy dana osoba powołuje się na prawo rzeczowe,
przysługujące jej zgodnie z prawem właściwym dla dziedziczenia, a to prawo rzeczowe nie jest znane prawu państwa
członkowskiego, w którym na nie się powołano, prawo to podlega, o ile zachodzi taka potrzeba i w zakresie, w jakim
jest to możliwe, dostosowaniu do najbardziej odpowiadającego mu prawa rzeczowego przewidzianego w prawie tego
państwa, z uwzględnieniem celów i interesów, którym służy to konkretne prawo rzeczowe, oraz związanych z nim
skutków”.
W niniejszej sprawie prawo rzeczowe, które A. Kubicka zamierza przenieść w drodze zapisu windykacyjnego, jest
udziałem w prawie własności nieruchomości położonej w RFN. Bezsporne jest przy tym, że prawo własności, które
ma zostać przeniesione na zapisobiercę zgodnie z prawem polskim, jest znane prawu niemieckiemu.
Trybunał wskazał, że art. 31 rozporządzenia Nr 650/2012 nie dotyczy sposobów przenoszenia praw rzeczowych, do
których to sposobów zaliczają się w szczególności zapisy windykacyjny i damnacyjny, lecz jedynie poszanowania
treści tych praw określonej przez prawo właściwe dla dziedziczenia (lex causae) oraz ich uznawania w porządku
prawnym państwa członkowskiego, w którym uprawniony się na nie powołuje (les rei sitae). W związku z tym,
ponieważ prawo przenoszone za pośrednictwem zapisu windykacyjnego jest prawem własności, znanym prawu
niemieckiemu, zdaniem TS, nie ma podstawy dla dokonywania dostosowania w rozumieniu art. 31 rozporządzenia Nr
650/2012. Wynika z tego, iż ten przepis należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie odmowie
uznania w państwie członkowskim, którego system prawny nie zna instytucji zapisu windykacyjnego, skutków
rzeczowych takiego zapisu z chwilą otwarcia spadku zgodnie z wybranym przez spadkodawcę prawem właściwym
dla dziedziczenia.
Reasumując TS orzekł, że art. 1 ust. 2 lit. k) i l) oraz art. 31 rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować
w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie odmowie uznania przez organ państwa członkowskiego skutków
rzeczowych zapisu windykacyjnego, znanego prawu właściwemu dla dziedziczenia wybranemu przez
spadkobiercę zgodnie z art. 22 ust. 1 tego rozporządzenia, gdy ta odmowa następuje w oparciu
o uzasadnienie, w myśl którego ten zapis dotyczy prawa własności nieruchomości położonej w tym państwie
członkowskim, którego ustawodawstwo nie zna instytucji zapisu wywierającego bezpośredni skutek
rzeczowy z chwilą otwarcia spadku.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 12.10.2017 r., Kubicka, C-218/16