Sąd Najwyższy uznał, że w razie odstąpienia od umowy poprzez tzw. czynności konkludentne dochodzi do
rozwiązania umowy, a nie jej unieważnienia. Zatem, jeśli w umowie strony zgodziły się na kary umowne za
zwłokę w wykonaniu prac, mogą one zostać naliczone i potrącone z należności za wykonane prace już po
rozwiązaniu umowy.
„P.” spółka z o.o. jako podwykonawca zawarła z „A.” spółką jawną umowy, których przedmiotem było wykonanie
szeregu prac budowlanych na terenie budowy stacji paliw i salonu sprzedaży motocykli za kwotę ponad 1,5 mln zł.
W umowie ustalono terminy rozpoczęcia i zakończenia prac, a także wysokość kar umownych za zwłokę
w wykonaniu poszczególnych etapów zgodnie z harmonogramem. Podwykonawca wielokrotnie sygnalizował
problemy z przeprowadzeniem prac i zwracał się do generalnego wykonawcy o przesunięcie terminu zakończenia
prac, a następnie na podstawie art. 491 KC złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy z winy wykonawcy. Po
wystawieniu faktury przez podwykonawcę, „A.” sp.j. wystawiła notę obciążeniową z tytułu kar umownych za zwłokę
w wykonaniu prac objętych umową i złożyła oświadczenie o potrąceniu kar umownych z wierzytelnościami „P.” sp.
z o.o. Wówczas podwykonawca wystąpił do sądu domagając się uznania potrącenia za nieskuteczne, gdyż pozwany
nie wykazał, że powód pozostawał w zwłoce z wykonaniem robót i było to sytuacją przez niego zawinioną i w związku
z tym, iż miał prawo do naliczenia kar umownych.
Sąd I instancji zasądził całość żądanej kwoty – ponad 1,1 mln zł, stwierdził bowiem, że potrącenie okazało się
nieskuteczne, gdyż pozwany nie wykazał, że powód pozostawał w zwłoce z wykonaniem robót i było to sytuacją
przez niego zawinioną i w związku z tym nie miał prawa do naliczenia kar umownych. Natomiast sąd II instancji
obniżył należne podwykonawcy wynagrodzenie do 950 tys. zł. Sąd II instancji uznał, że powód nie wywiązał się
z wykonania zawartych umów, schodząc z placu budowy bez uzyskania wymaganych umowami końcowych
odbiorów robót. W ocenie sądu, powód nie odstąpił skutecznie od zawartych umów. Nie zostały bowiem spełnione ku
temu warunki określone w art. 491 KC, polegające na pozostawaniu przez wykonawcę w zwłoce oraz wyznaczeniu
mu uprzednio właściwego terminu do należytego wykonania jego zobowiązania, z zagrożeniem odstąpieniem od
umowy. Sąd przyjął natomiast, że doszło do rozwiązania zawartych między stronami umów o roboty budowlane
w sposób dorozumiany, przez czynności faktyczne. Polegało to ze strony powoda na przerwaniu robót, zejściu
z placu budowy i jednoznacznym wyrażeniu woli niewykonania do końca zobowiązania (przez złożenie oświadczenia,
jakkolwiek nieskutecznego prawnie, o „odstąpieniu” od umowy), a ze strony pozwanego wykonawcy na zleceniu
dokończenia prac innym podmiotom. Sąd wyjaśnił, że oczywiste jest, z punktu widzenia art. 647 KC, że powodowi
jako podwykonawcy nie należy się wynagrodzenie za prace, które należały do jego obowiązków, a które nie zostały
przez niego wykonane, dlatego kwota dochodzonego roszczenia uległa obniżeniu.
Obie strony sporu złożyły skargi kasacyjne, a rozpoznający je SN uchylił zaskarżone orzeczenie.
W uzasadnieniu wyroku wskazano, że nie wzięto pod uwagę argumentów generalnego wykonawcy
dotyczących zasadności potrącenia kar umownych. W ocenie SN, rozwiązanie umowy na skutek faktycznych
zachowań obu kontrahentów oznacza, że do momentu jej rozwiązania postanowienia umowy obowiązywały
obie strony umowy, w tym w zakresie kar umownych. Ponieważ sąd II instancji nie rozstrzygnął tej kwestii,
sprawa została mu przekazana do ponownego rozpoznania.
Wyrok SN z 18.10.2017 r., II CSK 237/17