Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że nie jest objęta
zakresem pojęcia „ruch pojazdów”, o którym mowa w tym artykule, sytuacja, w której ciągnik rolniczy
uczestniczył w wypadku, jeżeli w chwili jego wystąpienia główna funkcja tego ciągnika nie polegała na
wykorzystaniu go w charakterze środka transportu, ale na generowaniu, jako narzędzie pracy, siły napędowej
koniecznej do utrzymania w ruchu pompy opryskiwacza herbicydowego
I. M. Rodrigues de Andrade i F. Rodriguesa de Andradego (dalej łącznie jako: małżonkowie Rodrigues de Andrade)
prowadzą gospodarstwo rolne położone w Sabrosie (Portugalia).
M. Alves, była zatrudniona przez nich jako pracownik rolny w niepełnym wymiarze czasu pracy. Z tego tytułu
wykonywała ona polecenia i znajdowała się pod kierownictwem i kontrolą małżonków Rodrigues de Andrade.
W dniu 18.3.2006 r. M. Alves rozpryskiwała herbicyd na plantacji winorośli należącej do małżonków Rodrigues de
Andrade, położonej na zboczu, na terenie o układzie tarasowym. Herbicyd ten znajdował się w zbiorniku służącym do
rozpryskiwania, doczepionym do tylnej części ciągnika rolniczego (dalej jako: ciągnik). Ciągnik ten stał nieruchomo
na płaskiej drodze gruntowej, lecz jego silnik był włączony w celu utrzymania w ruchu pompy rozpylającej herbicydy.
Ciężar tego ciągnika, drgania silnika i pompy przyłączonej do opryskiwacza wraz z deszczem doprowadziły do
obsunięcia się ziemi, które pociągnęło za sobą ciągnik. Ciągnik ten stoczył się ze zbocza i dachując uderzył
w czterech pracowników rozpryskujących herbicydy na winoroślach położonych poniżej. M. Alves została
zmiażdżona przez ciągnik, w wyniku czego zmarła. Ciągnik był zarejestrowany na nazwisko N. Pinto, małżonki J.
Pinty. Ten ostatni był rolnikiem pracującym dla małżonków Rodrigues de Andrade i z tego tytułu zwierzchnikiem M.
Alves.
N. Pinto zawarła z Crédito Agrícola Seguros – Companhia de Seguros de Ramos Reais SA (dalej jako: CA Seguros)
umowę ubezpieczenia w kategorii „ciągniki i maszyny rolne”. I.M. Rodrigues de Andrade zawarła z innym
towarzystwem ubezpieczeniowym umowę w zakresie ubezpieczenia pracowniczego. To towarzystwo
ubezpieczeniowe wypłaciło J. Salvadorowi, wdowcowi po M. Alves, odszkodowanie za szkodę wynikającą
z wypadku, który spowodował jej śmierć. Ponadto, J. Salvador wniósł do sądu powództwo w celu zasądzenia
zadośćuczynienia za krzywdę wynikającą z wypadku solidarnie od małżonków Rodrigues de Andrade, J. Pinty i N.
Pinto lub w przypadku uznania, że to towarzystwo ubezpieczeniowe było zobowiązane do pokrycia takiej szkody, od
CA Seguros.
Sąd I instancji uwzględnił częściowo ten pozew. Zasądził solidarnie od małżonków Rodrigues de Andrade część
żądanych kwot. Jednak odrzucił żądania podniesione wobec N. Pinto, a także CA Seguros, z uwagi na to, że ciągnik
nie uczestniczył w wypadku drogowym objętym ubezpieczeniem w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody
powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych (dalej jako: obowiązkowe ubezpieczenia), ponieważ ten
wypadek nie miał miejsca w ramach używania ciągnika jako środka transportu. Małżonkowie Rodrigues de Andrade
wnieśli od tego wyroku odwołanie.
W pytaniach prejudycjalnych sąd apelacyjny w Guimaraes dążył do ustalenia, czy art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady
72/166/EWG z 24.4.1972 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do
ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych
i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (dalej jako: pierwsza dyrektywa) należy
interpretować w ten sposób, że pojęcie „ruch pojazdów” użyte w tym przepisie obejmuje sytuację, w której ciągnik
stojący nieruchomo na gruntowej drodze w gospodarstwie rolnym, z silnikiem włączonym w celu utrzymania w ruchu
pompy opryskiwacza herbicydowego przyłączonego do tego ciągnika, stoczył się w wyniku obsunięcia się ziemi
wywołanego szeregiem czynników powodując śmierć osoby pracującej w tym gospodarstwie?
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy każde państwo członkowskie, z zastrzeżeniem zastosowania art. 4,
podejmuje wszelkie stosowne środki, aby zapewnić, by odpowiedzialność cywilna odnosząca się do ruchu pojazdów
normalnie przebywających na jego terytorium była objęta ubezpieczeniem.
Trybunał stwierdził, że ciągnik rolniczy, taki jak w rozpatrywanej sprawie, jest zakresem pojęcia „pojazd”, o którym
mowa w art. 1 pkt 1 pierwszej dyrektywy, ponieważ stanowi on „pojazd silnikowy przeznaczony do podróżowania
lądem oraz napędzany siłą mechaniczną, który nie porusza się po szynach”. Z orzecznictwa TS wynika, że ta
definicja jest niezależna od użytku, jaki czyni się lub można czynić z danego pojazdu. W rezultacie fakt, że ciągnik
w określonych okolicznościach może być używany jako maszyna rolnicza nie zmienia ustalenia, że jest on objęty
zakresem pojęcia „pojazd” zawartego w art. 1 pkt 1 pierwszej dyrektywy (wyrok Vnuk, C 162/13, pkt 38).




Z orzecznictwa TS wynika, że pojęcie „ruch pojazdów” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, nie może być
pozostawione ocenie każdego państwa członkowskiego, lecz stanowi autonomiczne pojęcie unijnego prawa, które
należy interpretować z uwzględnieniem w szczególności jego kontekstu oraz celów przepisów, których stanowi ono
część (wyrok Vnuk, pkt 41, 42). W tym zakresie pierwsza dyrektywa należy do szeregu dyrektyw, które stopniowo
precyzowały obowiązki państw członkowskich w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody
powstałe w związku z ruchem pojazdów. Z preambuły tej dyrektywy oraz z drugiej dyrektywy Rady 84/5/EWG
z 30.12.1983 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia
w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów silnikowych wynika, że te
dyrektywy zmierzają, z jednej strony, do zapewnienia zarówno swobodnego ruchu pojazdów znajdujących się
normalnie na terytorium UE, jak i przemieszczania się osób w tych pojazdach, a z drugiej strony, do
zagwarantowania ofiarom wypadków spowodowanych przez te pojazdy podobnego sposobu traktowania, bez
względu na miejsce na obszarze Unii, gdzie nastąpił wypadek (wyroki: Ambrósio Lavrador i Olival Ferreira Bonifácio,
C 409/09, pkt 23; Marques Almeida, C 300/10, pkt 26).
Trybunał uznał, że art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że zawarte w nim pojęcie
„ruch pojazdów” nie jest ograniczone do ruchu drogowego, tzn. ruchu na drodze publicznej, ale obejmuje każde
użytkowanie pojazdu, które jest zgodne z normalną funkcją tego pojazdu (wyrok Vnuk, pkt 59). W ocenie TS zakres
pojęcia „ruch pojazdów” nie zależy od cech fizycznych czy rzeźby terenu, na którym pojazd mechaniczny jest
używany. Żaden z przepisów dyrektyw dotyczących obowiązkowego ubezpieczenia nie ogranicza zakresu obowiązku
ubezpieczenia i ochrony wynikającej z niego względem poszkodowanych w wypadkach spowodowanych przez
pojazdy mechaniczne do przypadków używania tych pojazdów na określonych rodzajach terenów lub rodzajach dróg.
Ponadto, TS podkreślił, że pojazdy mechaniczne, o których mowa w art. 1 pkt 1 pierwszej dyrektywy, niezależnie od
swych cech mają normalnie służyć jako środki transportu. Zatem pojęcie „ruch pojazdów”, w rozumieniu art. 3 ust. 1
tej dyrektywy, obejmuje swym zakresem każde wykorzystanie pojazdu w charakterze środka transportu. W tym
zakresie fakt, że pojazd uczestniczący w wypadku był nieruchomy w chwili, w której wypadek nastąpił, nie wyklucza
sam w sobie, że używanie tego pojazdu w takiej chwili może być związane z jego funkcją jako środka transportu
i w rezultacie być objęte zakresem pojęcia „ruchu pojazdów” w rozumieniu art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy. Ponadto
kwestia, czy silnik tego pojazdu w chwili wypadku był, czy też nie był włączony nie jest rozstrzygająca w tym zakresie.
W świetle powyższego w odniesieniu do pojazdów, które tak jak odnośny ciągnik mogą, oprócz normalnej funkcji
środka transportu, być używane w określonych okolicznościach jako narzędzie pracy, zdaniem TS należy ustalić, czy
w chwili wypadku, w którym taki pojazd uczestniczył, był on używany głównie jako środek transportu, w którym to
przypadku takie użycie może być objęte zakresem pojęcia „ruch pojazdów” w rozumieniu art. 3 ust. 1 pierwszej
dyrektywy, czy też jako narzędzie pracy i wówczas to użycie nie może być objęte zakresem tego pojęcia.
W rozpatrywanej sprawie ciągnik był w chwili wypadku używany jako generator siły napędowej koniecznej do
utrzymania w ruchu pompy opryskiwacza herbicydowego, w którą został wyposażony, w celu rozpryskiwania tego
herbicydu na winorośli rosnącej w gospodarstwie rolnym. Z zastrzeżeniem ustaleń, jakich powinien dokonać sąd
odsyłający, TS stwierdził, że wydaje się, iż takie użycie związane jest zasadniczo z funkcją ciągnika jako narzędzia
pracy, a nie jako środka transportu, i w rezultacie nie jest objęte zakresem pojęcia „ruch pojazdów” w rozumieniu art.
3 ust. 1 pierwszej dyrektywy.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 pierwszej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że nie jest objęta
zakresem pojęcia „ruch pojazdów”, o którym mowa w tym artykule, sytuacja, w której ciągnik rolniczy
uczestniczył w wypadku, jeżeli w chwili jego wystąpienia główna funkcja tego ciągnika nie polegała na
wykorzystaniu go w charakterze środka transportu, ale na generowaniu, jako narzędzie pracy, siły napędowej
koniecznej do utrzymania w ruchu pompy opryskiwacza herbicydowego.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 28.11.2017 r., Rodrigues de Andrade, C-514/16