Nałożenie na obdarowanego obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz innej osoby, która jednocześnie
staje się wierzycielem, nie jest sprzeczne z naturą umowy darowizny i jest dopuszczalne w świetle zasady
swobody umów wynikającej z art. 3531 Kodeksu cywilnego – wynika z wyroku Sądu Najwyższego.
Małżonkowie D. zawarli z mieszkającą z nimi córką Anną N. umowę darowizny domu. W umowie zobowiązano Annę
N. do sprawowania dożywotniej opieki nad darczyńcami oraz niezwłocznie po śmierci ostatniego z rodziców
wypłacenia na rzecz dwóch sióstr po 80 tys. zł, zaś obdarowana zobowiązała się do wypełnienia tych zobowiązań.
Jedno z rodziców zmarło w 2006 r., drugie w 2010 r. Wówczas Anna N. poinformowała siostry, że z powodu utraty
pracy nie ma możliwości spłaty zobowiązania. Po upływie kilku lat jedna z sióstr – Iwona C. wezwała Annę N. do
zapłaty 80 tys. zł z tytułu zobowiązania poczynionego w umowie darowizny, a wobec braku uregulowania należności
skierowała sprawę na drogę sądową. Sąd I instancji uwzględnił powództwo. Jak podkreślono, istotą umowy
darowizny, w świetle art. 888 § 1 KC, jest dokonanie na podstawie umowy jednostronnie zobowiązującej, pod tytułem
darmym, na rzecz obdarowanego rozporządzenia i wydania przedmiotu darowizny, a z drugiej strony – oświadczenie
o przyjęciu darowizny przez obdarowanego. Darowizna jest więc czynnością prawną nieodpłatną, w której brak jest
po drugiej stronie ekwiwalentu, w postaci świadczenia wzajemnego. Świadczeniem wzajemnym obdarowanego
z całą pewnością nie jest polecenie, ustanowione na podstawie art. 893 KC, będące składnikiem umowy darowizny.
Sąd uznał, że Iwona C. dochodziła swojej należności na podstawie zobowiązania pozwanej zawartego w umowie
darowizny, która przyjęła na siebie obowiązek świadczenia na rzecz osoby trzeciej, której stała się wierzycielem. Sąd
podkreślił, że Anna N. otrzymała przedmiot darowizny o wartości 300 tys. zł, zaś tytułem świadczeń na rzecz osób
trzecich (art. 393 § 1 KC) miała uiścić kwotę 160 tys. zł. Pozwana nie kwestionowała ani ważności, ani prawnej
skuteczności przyjętego zobowiązania, wskazując, że chciałaby wykonać wolę rodziców, powołując się jedynie na
trudną sytuację finansową.
Zgodnie z art. 320 KPC, w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone
świadczenie. Sąd uznał jednak, że brak podstaw do zastosowania wskazanej regulacji z uwagi na okres przez jaki
powódka oczekiwała na spełnienie świadczenia, jak również fakt, że środki te są jej niezbędne dla pokrycia kosztów
leczenia.
Sąd II instancji oddalił apelację. Jak wyjaśniono, umowa darowizny jest umową, mocą której darczyńca zobowiązuje
się jednostronnie do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego. Drugą stroną tej umowy, co do zasady, jest
obdarowany, ale przepisy nie wyłączają możliwości zawarcia umowy darowizny ze świadczeniem na rzecz osoby
trzeciej (in faworem tertii). Darowizna może być obciążona poleceniem, co wprost wynika z treści art. 893 KC,
dopuszcza się również tzw. darowiznę obciążliwą. Polecenie zakłada brak wierzyciela, natomiast darowizna
obciążliwa stanowi, wykształcony w praktyce obrotu stosunek, w którego treści występuje odmienny element –
świadczenie obdarowanego powiązane z określonym wierzycielem wywodzącym swoje uprawnienie z treści art. 393
KC. W świetle treści art. 888 KC decydujące znaczenie ma zamiar darczyńcy.
Sąd wskazał, że przy świadczeniu na rzecz osoby trzeciej obowiązek spoczywający na obdarowanym nie ma
charakteru samoistnego, lecz według zamiaru stron ma stanowić obciążenie otrzymanego przez obdarowanego
przysporzenia, przez co, co do zasady, nie pozbawia umowy darowizny cechy nieodpłatności. Do zawarcia umowy
darowizny dochodzi w każdym wypadku, gdy wartość świadczenia darczyńcy jest znacznie wyższa od wartości
świadczenia obdarowanego. Nie można zatem uznać, że fakt przyjęcia przez Annę N. zobowiązania do spełnienia
świadczenia na rzecz sióstr pozbawiał umowę cech darowizny, skoro nieruchomość w dacie darowizny była warta
300 tys. zł, a świadczenia na rzecz sióstr łącznie 160 tys. zł, to nadal otrzymywała bezpłatne świadczenie o wartości
140 tys. zł. Świadczenia na rzecz sióstr stały się wymagalne dopiero po śmierci rodziców, a w tym czasie wartość
nieruchomości wielokrotnie wzrosła, przez co zastrzeżonych na rzecz sióstr świadczeń nie można uznać za
porównywalne z otrzymanym przez pozwaną przysporzeniem.
Brak wyraźnych granic pomiędzy darowizną obciążoną poleceniem, a umową darowizny obciążliwej może skutkować
trudnościami w zakresie oceny, który stosunek występuje w danym przypadku. Przy rozstrzyganiu tej kwestii, trzeba
uwzględnić wolę i zamiar stron zawierających umowę darowizny. Przesądzenie, że umowa ma charakter darowizny
ze świadczeniem na rzecz osoby trzeciej, nie zaś darowizny z poleceniem albo wręcz umowy całkowicie odpłatnej,
musi nastąpić w drodze interpretacji oświadczeń woli stosownie do reguł zawartych w art. 65 § 1 i 2 KC. Jak
wskazały obydwie strony wolą rodziców było dokonanie podziału majątku za życia, ale tak, aby każda z córek
otrzymała przysporzenie. Wobec pozwanej zobowiązali się do przeniesienia własności nieruchomości i jednocześnie
nałożyli na nią obowiązek spełnienia innego świadczenia, a pozwana ten obowiązek przyjęła, a zatem stała się
dłużnikiem darczyńcy w tej części. Jednocześnie spadkodawcy obiecali przekazanie pozostałym córkom określonych



kwot pieniężnych – również pod tytułem darmym. Obdarowany ma roszczenie do darczyńcy o wykonanie darowizny.
Wykonanie tego zobowiązania darczyńcy powierzyli obdarowanej nieruchomością pozwanej, a zatem wykonując
swój obowiązek wobec darczyńcy, wykona ona jednoczenie zobowiązanie darczyńcy wobec powódki. Sąd uznał
zatem, że analiza treści umowy darowizny i niekwestionowanych ustaleń faktycznych daje podstawę do
wniosku, że przedmiotowa umowa, ma cechy umowy mieszanej – darowizny ze świadczeniem obdarowanego
powiązanym z określonym wierzycielem wywodzącym swoje uprawnienie z treści art. 393 KC. Różnica więc
między darowizną z poleceniem, a darowizną obciążliwą polega na tym, że wykonania polecenia mogą żądać
darczyńca i jego spadkobiercy (art. 894 KC), a nie osoba trzecia wskazana przez darczyńcę w umowie
darowizny. Ponieważ powódka jest również spadkobiercą ustawowym darczyńców, zatem nawet gdyby uznać, że
zawarte w akcie notarialnym zobowiązanie miało wyłącznie charakter polecenia, to i tak mogłaby domagać się jego
realizacji na drodze sądowej.
Sąd podkreślił, że pozwana jest właścicielką nieruchomości przekazanej przez rodziców oraz współwłaścicielką innej
nieruchomości. Przejściowe kłopoty finansowe nie mogą uzasadniać zwolnienia jej z obowiązku wykonania
zobowiązania, bowiem jego treść była jej znana wiele lat wcześniej i winna była się do tego przygotować, zaś
powódka ma również trudną sytuację i dochodzona kwota pieniężna jest jej potrzebna na leczenie.
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną Anny N. W uzasadnieniu wyjaśniono, że dopuszczalne jest zawarcie
w jednej umowie zarówno darowizny, polecenia darczyńcy, jak również umowy o świadczenie na rzecz osoby
trzeciej. Sąd Najwyższy podkreślił, że polecenie jest jednostronnym oświadczeniem darczyńcy i stanowi
element umowy darowizny, natomiast świadczenie na rzecz osoby trzeciej jest odrębnym oświadczeniem
woli, które składa także obdarowany, zobowiązując się do jego wykonania po przyjęciu darowizny.
Wyrok SN z 22.2.2018 r., I CSK 361/17