Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie
rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku lotu łączonego „miejscem
wykonania” tego lotu w rozumieniu tych przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji
gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych,
a powództwo...
W sprawie C-274/16 dwaj pasażerowie dokonali rezerwacji u przewoźnika lotniczego Air Berlin PLC & Co.
Luftverkehrs KG (dalej jako: Air Berlin) przewozu lotniczego obejmującego dwa loty (dalej jako: lot łączony) z Ibizy
(Hiszpania) do Düsseldorfu (RFN), z przesiadką w Palma de Mallorca (Hiszpania) w dniu 25.7.2015 r. Pierwszy
z lotów wykonywany przez Air Nostrum, Líneas Aéreas del Mediterráneo SA (przewoźnik lotniczy z siedzibą
w Walencji; dalej jako: Air Nostrum), miał rozpocząć się na Ibizie o godz. 18:40 i zakończyć się w Palma de Mallorca
o godz. 19:20. Drugi lot, z Palma de Mallorca do Düsseldorfu, wykonywany przez Air Berlin, miał rozpocząć się
o godz. 20:05 i zakończyć się w Düsseldorfie o godz. 22:25. Jednak pierwszy lot z Ibizy do Palma de Mallorca został
wykonany z opóźnieniem, tak że pasażerowie nie zdążyli na lot do Düsseldorfu, gdzie przybyli oni ostatecznie w dniu
26.7.2015 r. o godz. 11:32, lotem obsługiwanym przez Air Berlin. Obydwaj pasażerowie dokonali cesji swoich praw
do przysługujących im ewentualnie odszkodowań z tytułu opóźnienia na flightright GmbH. Flightright wniósł do sądu
w Düsseldorfie powództwo przeciwko Air Nostrum. Sąd wskazał, że międzynarodowa jurysdykcja będzie mu
przysługiwać wyłącznie wtedy, gdy w odniesieniu do odnośnego lotu łączonego można uznać, że Düsseldorf stanowi
„miejsca wykonania danego zobowiązania” w rozumieniu art. 7 pkt 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich
wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.
W sprawie C 447/16 R. Becker zawarł z Hainan Airlines Co. Ltd (przewoźnik lotniczy z siedzibą w Haikou, Chiny),
którego siedziba znajduje się poza Unią Europejską i który nie posiada oddziału w Berlinie, umowę przewozu
lotniczego obejmującego loty, będące przedmiotem jednej rezerwacji, w dniu 7.8.2013 r. z Berlina do Pekinu
z przesiadką w Brukseli. W dniu wylotu w porcie lotniczym w Belinie R. Becker został odprawiony na oba loty.
Otrzymał on dwie karty pokładowe, a jego bagaż został odprawiony bezpośrednio do Pekinu. Przewóz w ramach
pierwszego lotu, wykonywany zgodnie z rezerwacją przez belgijskiego przewoźnika lotniczego Brussels Airlines,
którego przylot do Brukseli był przewidziany na dzień 7.8.2013 r. o godz. 8:00, odbył się zgodnie z rozkładem.
Przewóz w ramach drugiego lotu, który miał być obsłużony przez Hainan Airlines i którego wylot z Brukseli był
zaplanowany na ten sam dzień na godz. 13:40 nie doszedł do skutku. R. Becker twierdził, że w porcie lotniczym
w Brukseli bezpodstawnie i wbrew jego woli odmówiono mu w bramce przyjęcia na pokład w ramach tego drugiego
lotu. R. Becker powrócił samolotem do Berlina i dokonał rezerwacji na bezpośredni lot z Berlina do Pekinu. Do
Pekinu przybył on w dniu 8.8.2013 r. W pozwie wniesionym do sądu w Berlinie R. Becker wniósł w szczególności
o zasądzenie na podstawie art. 7 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady
z 11.2.2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy
przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, odszkodowania w wysokości 600 euro wraz
z odsetkami. Sąd stwierdził brak międzynarodowej jurysdykcji sądów niemieckich i odrzucił pozew jako
niedopuszczalny oraz wskazał na właściwość sądów belgijskich, gdyż miejscem wykonania lotu na trasie Bruksela–
Pekin była wyłącznie Bruksela.
W sprawie C 448/16 rodzina Barkan dokonała rezerwacji na lot łączony z Melilli (Hiszpania) do Frankfurtu nad
Menem przez Madryt u przewoźnika lotniczego Iberia, Líneas Aéreas de Espana (dalej jako: Iberia) na dzień
7.8.2010 r. Lot z Melilli do Madrytu miał być wykonany przez Air Nostrum, a lot z Madrytu do Frankfurtu nad Menem –
przez Iberia. Ponieważ odlot z Melilli do Madrytu został opóźniony, rodzina Barkan nie zdążyła na drugi lot do
Frankfurtu nad Menem i przybyła do miejsca docelowego z czterogodzinnym opóźnieniem. Wyrokiem sąd rejonowy
we Frankfurcie nad Menem, do którego rodzina Barkan wniosła pozew, domagając się w szczególności na podstawie
rozporządzenia Nr 261/2004 odszkodowania w wysokości 250 euro dla każdego członka rodziny z tytułu tego
opóźnienia, zasądził od Air Nostrum odszkodowanie zgodnie z żądaniem pozwu. Jednak sąd krajowy we Frankfurcie
nad Menem, do którego Air Nostrum wniósł środek odwoławczy, stwierdził brak jurysdykcji sądów niemieckich.
Zdaniem tego sądu tylko Melilla i Madryt mogły zostać uznane za miejsca wykonania lotu z Melilli do Madrytu,
w ramach którego doszło do opóźnienia, ponieważ pomimo jednej rezerwacji te dwa loty powinny zostać uznane za
odrębne loty.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia
Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania





w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że jest on stosowany do pozwanego
mającego siedzibę w państwie trzecim, takiego jak pozwany w sprawie C 447/16?
Przepis art. 5 rozporządzenia Nr 44/2001 jest stosowany wyłącznie do osób mających miejsce zamieszkania na
terytorium państwa członkowskiego. Zgodnie z art. 60 ust. 1 tego rozporządzenia spółka ma „miejsce zamieszkania”
w miejscu, w którym znajduje się jej statutowa siedziba, jej główny organ zarządzający lub jej główne
przedsiębiorstwo. Hainan Airlines ma siedzibę poza terytorium Unii, tzn. w Chinach i nie posiada oddziału w RFN
bądź w innym państwie członkowskim.
Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje art. 4 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001. Zgodnie
z tym przepisem jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, to jurysdykcję
sądów każdego państwa członkowskiego określa prawo tego państwa. Przy czym zgodnie z zasadą skuteczności
przepisy prawa krajowego nie mogą czynić praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania praw
przyznanych na mocy prawa UE (wyrok Vinyls Italia, C 54/16, pkt 26), takich jak prawa wynikające z rozporządzenia
Nr 261/2004.
Trybunał orzekł, zgodnie z którą art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten
sposób, że nie może być on stosowany do pozwanego mającego siedzibę w państwie trzecim, takiego jak pozwany
w sprawie C 447/16.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr
44/2001 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „umowa lub roszczenia wynikającego z umowy” w rozumieniu
tego przepisu obejmuje roszczenie odszkodowawcze pasażerów lotniczych z tytułu dużego opóźnienia lotu
łączonego, skierowane na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004 przeciwko obsługującemu lot przewoźnikowi
lotniczemu, który nie jest kontrahentem danego pasażera?
Trybunał zaznaczył, że sprawa C 274/16 jest objęta czasowym zakresem zastosowania rozporządzenia Nr
1215/2012, którego art. 7 pkt 1 ma prawie identyczną treść jak treść art. 5 pkt 1 rozporządzenia Nr 44/2001,
a którego wykładnia w pełni zachowuje ważność w odniesieniu do tego pierwszego przepisu (wyrok Pula Parking, C
551/15, pkt 31).
Z orzecznictwa TS wynika, że pojęcie „umowa lub roszczenia wynikającego z umowy” musi być interpretowane
w sposób autonomiczny, tak aby zapewnić jego jednolite stosowanie we wszystkich państwach członkowskich
(wyroki: Handte, C 26/91, pkt 10; Kolassa, C 375/13, pkt 37). W ocenie TS za objęte zakresem umowy lub za
roszczenia wynikające z umowy należy uznać wszelkie zobowiązania wywodzące się z umowy, której niewykonanie
jest przywoływane przez powoda w uzasadnieniu powództwa (wyrok Kareda, C 249/16, pkt 30). Trybunał stwierdził
również, że nawet jeżeli stosowanie zasady jurysdykcji szczególnej, przewidzianej dla postępowań, których
przedmiotem jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy, nie wymaga zawarcia umowy między dwiema
osobami, to jednak zakłada ono istnienie zobowiązania prawnego, na które jedna osoba swobodnie wyraziła zgodę
wobec drugiej i na którym opiera się powództwo powoda (wyroki: Frahuil, C 265/02, pkt 24–26; Engler, C 27/02, pkt
50, 51; Kolassa, pkt 39). Zdaniem rzecznika generalnego zasada jurysdykcji szczególnej w sprawach, których
przedmiotem jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy, zawarta w art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr
44/2001 i art. 7 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 1215/2012, nawiązuje do przyczyny wytoczenia powództwa, a nie do
tożsamości stron (pkt 54 opinii).
Przepis art. 3 ust. 5 zd. 2 rozporządzenia Nr 261/2004 stanowi, że gdy obsługujący lot przewoźnik lotniczy,
niezwiązany umową z pasażerem, wykonuje zobowiązania wynikające z tego rozporządzenia, uważa się, że działa
w imieniu osoby związanej umową z danym pasażerem. W związku z tym TS uznał, że ten przewoźnik wypełnia
zobowiązania, na które swobodnie wyraził zgodę wobec kontrahenta danych pasażerów. Zobowiązania te wywodzą
się z umowy przewozu lotniczego. W rezultacie w okolicznościach, takich jak w sprawach rozstrzyganych
w postępowaniach głównych, żądanie odszkodowania z tytułu dużego opóźnienia lotu realizowanego przez
obsługującego lot przewoźnika lotniczego, takiego jak Air Nostrum, który nie jest kontrahentem danych pasażerów,
należy uznać za podniesione na podstawie lub w ramach umów przewozu lotniczego zawartych pomiędzy tymi
pasażerami a odpowiednio, Air Berlin i Iberią.
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie
„umowa lub roszczenia wynikającego z umowy” w rozumieniu tego przepisu obejmuje roszczenie odszkodowawcze
pasażerów lotniczych z tytułu dużego opóźnienia lotu łączonego, skierowane na podstawie rozporządzenia Nr
261/2004 przeciwko obsługującemu lot przewoźnikowi lotniczemu, który nie jest kontrahentem danego pasażera.
Poprzez pytania przedłożone w sprawach C 274/16 oraz C 448/16 sądy odsyłające dążyły do ustalenia, czy art. 5 pkt
1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012 należy
interpretować w ten sposób, że w przypadku lotu łączonego „miejscem wykonania” tego lotu w rozumieniu tych
przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest
realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych, a powództwo odszkodowawcze z tytułu dużego



opóźnienia tego lotu łączonego na mocy rozporządzenia Nr 261/2004 jest oparte na zdarzeniu, które miało miejsce
w ramach pierwszego z tych lotów, obsługiwanego przez przewoźnika lotniczego, który nie jest kontrahentem danych
pasażerów?
Trybunał uznał, w odniesieniu do art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001, że w przypadku wielości
miejsc świadczenia usług w różnych państwach członkowskich przez miejsce wykonania należy zasadniczo rozumieć
miejsce, które wykazuje najściślejszy związek pomiędzy umową a właściwym sądem, a taki związek wykazuje, co do
zasady, miejsce głównego świadczenia (wyrok Rehder, C 204/08, pkt 35–38). Miejsce to należy wywieść w miarę
możliwości z postanowień samej umowy (wyrok Wood Floor Solutions Andreas Domberger, C 19/09, pkt 38).
Trybunał stwierdził w odniesieniu do tego przepisu w związku z bezpośrednim lotem obsługiwanym przez
kontrahenta danego pasażera, że miejsce odlotu, jak i miejsce przylotu samolotu muszą być uznane za miejsca
głównego świadczenia usług stanowiących przedmiot umowy przewozu lotniczego, uzasadniające – w zakresie
rozpoznania powództwa o odszkodowanie wynikającego z tej umowy przewozu opartego na rozporządzeniu Nr
261/2004 – według wyboru powoda, jurysdykcję sądu, w obszarze właściwości którego znajduje się miejsce odlotu,
albo sądu, w okręgu którego znajduje się miejsce przylotu samolotu, uzgodnione w tej umowie (wyrok Rehder, pkt
43, 47). Trybunał podkreślił, że pojęcie „miejsca wykonania” przyjęte w wyroku Rehder jakkolwiek odnosi się do
bezpośredniego lotu obsługiwanego przez kontrahenta danego pasażera, zachowuje również ważność, mutatis
mutandis, w takich sytuacjach jak będące przedmiotem postępowań głównych, w których zarezerwowany lot łączony
obejmuje dwa loty, a przewoźnik lotniczy obsługujący odnośny lot nie zawarł umowy bezpośrednio z danymi
pasażerami.
Zasada jurysdykcji szczególnej obowiązująca w odniesieniu do świadczenia usług, przewidziana w art. 5 pkt 1 lit. b)
tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012, wskazuje jako
sąd właściwy: sąd „miejsca w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały
być świadczone”. W tym zakresie umowa przewozu lotniczego, taka jak umowy będące przedmiotem postępowań
głównych, obejmujące jedną rezerwację na całej trasie lotu, ustanawia zobowiązanie przewoźnika lotniczego do
przewozu pasażera z punktu A do punktu C. Taka operacja przewozu stanowi usługę, której miejsce głównego
świadczenia znajduje się w pkt C. Trybunał stwierdził, że w przypadku lotu łączonego miejscem wykonania takiego
lotu, w rozumieniu art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie
rozporządzenia Nr 1215/2012, jako jedno z miejsc głównego świadczenia usług będących przedmiotem umowy
przewozu lotniczego, jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu. Miejsce to ma wystarczająco ścisły związek
z okolicznościami faktycznymi sporu i w rezultacie zapewnia ścisły związek, wymagany przez zasady jurysdykcji
szczególnej określone w art. 5 pkt 1 rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 rozporządzenia Nr 1215/2012,
pomiędzy umową przewozu lotniczego a sądem właściwym, odpowiada on celowi bliskości geograficznej (wyrok
Rehder, pkt 44). Rozwiązanie to jest również zgodne z zasadą przewidywalności, ponieważ umożliwia zarówno
powodowi, jak i pozwanemu zidentyfikowanie sądu miejsca przylotu drugiego lotu, które zostało wskazane w tej
umowie przewozu lotniczego, jako sądu, do którego możliwe jest wniesienie pozwu (wyrok Nickel & Goeldner
Spedition, C 157/13, pkt 41).
W tym zakresie TS nie uwzględnił argumentu Air Nostrum, zgodnie z którym jako podmiot świadczący usługę lotu
krajowego w Hiszpanii, nie może on ocenić ryzyka bycia pozwanym przed sąd w RFN. W ocenie TS, po pierwsze, nie
ulega wątpliwości, że w okolicznościach spraw rozstrzyganych w postępowaniach głównych, umowy przewozu
lotniczego dotyczyły lotu łączonego, będącego przedmiotem jednej rezerwacji obejmującej oba loty, co oznacza, że
ta rezerwacja odnosiła się zarówno do pierwszego lotu zrealizowanego przez obsługującego przewoźnika lotniczego,
jak i drugiego lotu, do miejsca przeznaczenia. Po drugie, należy uwzględnić fakt, że w ramach umów handlowych
zawieranych swobodnie przez przewoźników lotniczych, obsługujący przewoźnik lotniczy, który nie zawarł umowy
z pasażerem, jest uznawany za działającego w imieniu przewoźnika lotniczego będącego kontrahentem danego
pasażera.
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie
rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku lotu łączonego „miejscem
wykonania” tego lotu w rozumieniu tych przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji
gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych,
a powództwo odszkodowawcze z tytułu dużego opóźnienia tego lotu łączonego na mocy rozporządzenia Nr
261/2004 jest oparte na zdarzeniu, które miało miejsce w ramach pierwszego z tych lotów, obsługiwanego
przez przewoźnika lotniczego, który nie jest kontrahentem danych pasażerów.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 7.3.2018 r., flightright, C 274/16, C-447/16, C-448/16