Powództwo odszkodowawcze przeciwko przewoźnikowi lotniczemu
Kategoria: Prawo cywilne
Tematyka: powództwo, odszkodowanie, przewoźnik lotniczy, lot łączony, prawo lotnicze, rozporządzenie Nr 261/2004, Trybunał Sprawiedliwości, jurysdykcja, umowa przewozu, opóźnienie lotu
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku lotu łączonego „miejscem wykonania” tego lotu w rozumieniu tych przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych, a powództwo...
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku lotu łączonego „miejscem wykonania” tego lotu w rozumieniu tych przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych, a powództwo... W sprawie C-274/16 dwaj pasażerowie dokonali rezerwacji u przewoźnika lotniczego Air Berlin PLC & Co. Luftverkehrs KG (dalej jako: Air Berlin) przewozu lotniczego obejmującego dwa loty (dalej jako: lot łączony) z Ibizy (Hiszpania) do Düsseldorfu (RFN), z przesiadką w Palma de Mallorca (Hiszpania) w dniu 25.7.2015 r. Pierwszy z lotów wykonywany przez Air Nostrum, Líneas Aéreas del Mediterráneo SA (przewoźnik lotniczy z siedzibą w Walencji; dalej jako: Air Nostrum), miał rozpocząć się na Ibizie o godz. 18:40 i zakończyć się w Palma de Mallorca o godz. 19:20. Drugi lot, z Palma de Mallorca do Düsseldorfu, wykonywany przez Air Berlin, miał rozpocząć się o godz. 20:05 i zakończyć się w Düsseldorfie o godz. 22:25. Jednak pierwszy lot z Ibizy do Palma de Mallorca został wykonany z opóźnieniem, tak że pasażerowie nie zdążyli na lot do Düsseldorfu, gdzie przybyli oni ostatecznie w dniu 26.7.2015 r. o godz. 11:32, lotem obsługiwanym przez Air Berlin. Obydwaj pasażerowie dokonali cesji swoich praw do przysługujących im ewentualnie odszkodowań z tytułu opóźnienia na flightright GmbH. Flightright wniósł do sądu w Düsseldorfie powództwo przeciwko Air Nostrum. Sąd wskazał, że międzynarodowa jurysdykcja będzie mu przysługiwać wyłącznie wtedy, gdy w odniesieniu do odnośnego lotu łączonego można uznać, że Düsseldorf stanowi „miejsca wykonania danego zobowiązania” w rozumieniu art. 7 pkt 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. W sprawie C 447/16 R. Becker zawarł z Hainan Airlines Co. Ltd (przewoźnik lotniczy z siedzibą w Haikou, Chiny), którego siedziba znajduje się poza Unią Europejską i który nie posiada oddziału w Berlinie, umowę przewozu lotniczego obejmującego loty, będące przedmiotem jednej rezerwacji, w dniu 7.8.2013 r. z Berlina do Pekinu z przesiadką w Brukseli. W dniu wylotu w porcie lotniczym w Belinie R. Becker został odprawiony na oba loty. Otrzymał on dwie karty pokładowe, a jego bagaż został odprawiony bezpośrednio do Pekinu. Przewóz w ramach pierwszego lotu, wykonywany zgodnie z rezerwacją przez belgijskiego przewoźnika lotniczego Brussels Airlines, którego przylot do Brukseli był przewidziany na dzień 7.8.2013 r. o godz. 8:00, odbył się zgodnie z rozkładem. Przewóz w ramach drugiego lotu, który miał być obsłużony przez Hainan Airlines i którego wylot z Brukseli był zaplanowany na ten sam dzień na godz. 13:40 nie doszedł do skutku. R. Becker twierdził, że w porcie lotniczym w Brukseli bezpodstawnie i wbrew jego woli odmówiono mu w bramce przyjęcia na pokład w ramach tego drugiego lotu. R. Becker powrócił samolotem do Berlina i dokonał rezerwacji na bezpośredni lot z Berlina do Pekinu. Do Pekinu przybył on w dniu 8.8.2013 r. W pozwie wniesionym do sądu w Berlinie R. Becker wniósł w szczególności o zasądzenie na podstawie art. 7 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.2.2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, odszkodowania w wysokości 600 euro wraz z odsetkami. Sąd stwierdził brak międzynarodowej jurysdykcji sądów niemieckich i odrzucił pozew jako niedopuszczalny oraz wskazał na właściwość sądów belgijskich, gdyż miejscem wykonania lotu na trasie Bruksela– Pekin była wyłącznie Bruksela. W sprawie C 448/16 rodzina Barkan dokonała rezerwacji na lot łączony z Melilli (Hiszpania) do Frankfurtu nad Menem przez Madryt u przewoźnika lotniczego Iberia, Líneas Aéreas de Espana (dalej jako: Iberia) na dzień 7.8.2010 r. Lot z Melilli do Madrytu miał być wykonany przez Air Nostrum, a lot z Madrytu do Frankfurtu nad Menem – przez Iberia. Ponieważ odlot z Melilli do Madrytu został opóźniony, rodzina Barkan nie zdążyła na drugi lot do Frankfurtu nad Menem i przybyła do miejsca docelowego z czterogodzinnym opóźnieniem. Wyrokiem sąd rejonowy we Frankfurcie nad Menem, do którego rodzina Barkan wniosła pozew, domagając się w szczególności na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004 odszkodowania w wysokości 250 euro dla każdego członka rodziny z tytułu tego opóźnienia, zasądził od Air Nostrum odszkodowanie zgodnie z żądaniem pozwu. Jednak sąd krajowy we Frankfurcie nad Menem, do którego Air Nostrum wniósł środek odwoławczy, stwierdził brak jurysdykcji sądów niemieckich. Zdaniem tego sądu tylko Melilla i Madryt mogły zostać uznane za miejsca wykonania lotu z Melilli do Madrytu, w ramach którego doszło do opóźnienia, ponieważ pomimo jednej rezerwacji te dwa loty powinny zostać uznane za odrębne loty. Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że jest on stosowany do pozwanego mającego siedzibę w państwie trzecim, takiego jak pozwany w sprawie C 447/16? Przepis art. 5 rozporządzenia Nr 44/2001 jest stosowany wyłącznie do osób mających miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego. Zgodnie z art. 60 ust. 1 tego rozporządzenia spółka ma „miejsce zamieszkania” w miejscu, w którym znajduje się jej statutowa siedziba, jej główny organ zarządzający lub jej główne przedsiębiorstwo. Hainan Airlines ma siedzibę poza terytorium Unii, tzn. w Chinach i nie posiada oddziału w RFN bądź w innym państwie członkowskim. Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje art. 4 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001. Zgodnie z tym przepisem jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, to jurysdykcję sądów każdego państwa członkowskiego określa prawo tego państwa. Przy czym zgodnie z zasadą skuteczności przepisy prawa krajowego nie mogą czynić praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych na mocy prawa UE (wyrok Vinyls Italia, C 54/16, pkt 26), takich jak prawa wynikające z rozporządzenia Nr 261/2004. Trybunał orzekł, zgodnie z którą art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że nie może być on stosowany do pozwanego mającego siedzibę w państwie trzecim, takiego jak pozwany w sprawie C 447/16. Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „umowa lub roszczenia wynikającego z umowy” w rozumieniu tego przepisu obejmuje roszczenie odszkodowawcze pasażerów lotniczych z tytułu dużego opóźnienia lotu łączonego, skierowane na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004 przeciwko obsługującemu lot przewoźnikowi lotniczemu, który nie jest kontrahentem danego pasażera? Trybunał zaznaczył, że sprawa C 274/16 jest objęta czasowym zakresem zastosowania rozporządzenia Nr 1215/2012, którego art. 7 pkt 1 ma prawie identyczną treść jak treść art. 5 pkt 1 rozporządzenia Nr 44/2001, a którego wykładnia w pełni zachowuje ważność w odniesieniu do tego pierwszego przepisu (wyrok Pula Parking, C 551/15, pkt 31). Z orzecznictwa TS wynika, że pojęcie „umowa lub roszczenia wynikającego z umowy” musi być interpretowane w sposób autonomiczny, tak aby zapewnić jego jednolite stosowanie we wszystkich państwach członkowskich (wyroki: Handte, C 26/91, pkt 10; Kolassa, C 375/13, pkt 37). W ocenie TS za objęte zakresem umowy lub za roszczenia wynikające z umowy należy uznać wszelkie zobowiązania wywodzące się z umowy, której niewykonanie jest przywoływane przez powoda w uzasadnieniu powództwa (wyrok Kareda, C 249/16, pkt 30). Trybunał stwierdził również, że nawet jeżeli stosowanie zasady jurysdykcji szczególnej, przewidzianej dla postępowań, których przedmiotem jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy, nie wymaga zawarcia umowy między dwiema osobami, to jednak zakłada ono istnienie zobowiązania prawnego, na które jedna osoba swobodnie wyraziła zgodę wobec drugiej i na którym opiera się powództwo powoda (wyroki: Frahuil, C 265/02, pkt 24–26; Engler, C 27/02, pkt 50, 51; Kolassa, pkt 39). Zdaniem rzecznika generalnego zasada jurysdykcji szczególnej w sprawach, których przedmiotem jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy, zawarta w art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 44/2001 i art. 7 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 1215/2012, nawiązuje do przyczyny wytoczenia powództwa, a nie do tożsamości stron (pkt 54 opinii). Przepis art. 3 ust. 5 zd. 2 rozporządzenia Nr 261/2004 stanowi, że gdy obsługujący lot przewoźnik lotniczy, niezwiązany umową z pasażerem, wykonuje zobowiązania wynikające z tego rozporządzenia, uważa się, że działa w imieniu osoby związanej umową z danym pasażerem. W związku z tym TS uznał, że ten przewoźnik wypełnia zobowiązania, na które swobodnie wyraził zgodę wobec kontrahenta danych pasażerów. Zobowiązania te wywodzą się z umowy przewozu lotniczego. W rezultacie w okolicznościach, takich jak w sprawach rozstrzyganych w postępowaniach głównych, żądanie odszkodowania z tytułu dużego opóźnienia lotu realizowanego przez obsługującego lot przewoźnika lotniczego, takiego jak Air Nostrum, który nie jest kontrahentem danych pasażerów, należy uznać za podniesione na podstawie lub w ramach umów przewozu lotniczego zawartych pomiędzy tymi pasażerami a odpowiednio, Air Berlin i Iberią. Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „umowa lub roszczenia wynikającego z umowy” w rozumieniu tego przepisu obejmuje roszczenie odszkodowawcze pasażerów lotniczych z tytułu dużego opóźnienia lotu łączonego, skierowane na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004 przeciwko obsługującemu lot przewoźnikowi lotniczemu, który nie jest kontrahentem danego pasażera. Poprzez pytania przedłożone w sprawach C 274/16 oraz C 448/16 sądy odsyłające dążyły do ustalenia, czy art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku lotu łączonego „miejscem wykonania” tego lotu w rozumieniu tych przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych, a powództwo odszkodowawcze z tytułu dużego opóźnienia tego lotu łączonego na mocy rozporządzenia Nr 261/2004 jest oparte na zdarzeniu, które miało miejsce w ramach pierwszego z tych lotów, obsługiwanego przez przewoźnika lotniczego, który nie jest kontrahentem danych pasażerów? Trybunał uznał, w odniesieniu do art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001, że w przypadku wielości miejsc świadczenia usług w różnych państwach członkowskich przez miejsce wykonania należy zasadniczo rozumieć miejsce, które wykazuje najściślejszy związek pomiędzy umową a właściwym sądem, a taki związek wykazuje, co do zasady, miejsce głównego świadczenia (wyrok Rehder, C 204/08, pkt 35–38). Miejsce to należy wywieść w miarę możliwości z postanowień samej umowy (wyrok Wood Floor Solutions Andreas Domberger, C 19/09, pkt 38). Trybunał stwierdził w odniesieniu do tego przepisu w związku z bezpośrednim lotem obsługiwanym przez kontrahenta danego pasażera, że miejsce odlotu, jak i miejsce przylotu samolotu muszą być uznane za miejsca głównego świadczenia usług stanowiących przedmiot umowy przewozu lotniczego, uzasadniające – w zakresie rozpoznania powództwa o odszkodowanie wynikającego z tej umowy przewozu opartego na rozporządzeniu Nr 261/2004 – według wyboru powoda, jurysdykcję sądu, w obszarze właściwości którego znajduje się miejsce odlotu, albo sądu, w okręgu którego znajduje się miejsce przylotu samolotu, uzgodnione w tej umowie (wyrok Rehder, pkt 43, 47). Trybunał podkreślił, że pojęcie „miejsca wykonania” przyjęte w wyroku Rehder jakkolwiek odnosi się do bezpośredniego lotu obsługiwanego przez kontrahenta danego pasażera, zachowuje również ważność, mutatis mutandis, w takich sytuacjach jak będące przedmiotem postępowań głównych, w których zarezerwowany lot łączony obejmuje dwa loty, a przewoźnik lotniczy obsługujący odnośny lot nie zawarł umowy bezpośrednio z danymi pasażerami. Zasada jurysdykcji szczególnej obowiązująca w odniesieniu do świadczenia usług, przewidziana w art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012, wskazuje jako sąd właściwy: sąd „miejsca w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone”. W tym zakresie umowa przewozu lotniczego, taka jak umowy będące przedmiotem postępowań głównych, obejmujące jedną rezerwację na całej trasie lotu, ustanawia zobowiązanie przewoźnika lotniczego do przewozu pasażera z punktu A do punktu C. Taka operacja przewozu stanowi usługę, której miejsce głównego świadczenia znajduje się w pkt C. Trybunał stwierdził, że w przypadku lotu łączonego miejscem wykonania takiego lotu, w rozumieniu art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012, jako jedno z miejsc głównego świadczenia usług będących przedmiotem umowy przewozu lotniczego, jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu. Miejsce to ma wystarczająco ścisły związek z okolicznościami faktycznymi sporu i w rezultacie zapewnia ścisły związek, wymagany przez zasady jurysdykcji szczególnej określone w art. 5 pkt 1 rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 rozporządzenia Nr 1215/2012, pomiędzy umową przewozu lotniczego a sądem właściwym, odpowiada on celowi bliskości geograficznej (wyrok Rehder, pkt 44). Rozwiązanie to jest również zgodne z zasadą przewidywalności, ponieważ umożliwia zarówno powodowi, jak i pozwanemu zidentyfikowanie sądu miejsca przylotu drugiego lotu, które zostało wskazane w tej umowie przewozu lotniczego, jako sądu, do którego możliwe jest wniesienie pozwu (wyrok Nickel & Goeldner Spedition, C 157/13, pkt 41). W tym zakresie TS nie uwzględnił argumentu Air Nostrum, zgodnie z którym jako podmiot świadczący usługę lotu krajowego w Hiszpanii, nie może on ocenić ryzyka bycia pozwanym przed sąd w RFN. W ocenie TS, po pierwsze, nie ulega wątpliwości, że w okolicznościach spraw rozstrzyganych w postępowaniach głównych, umowy przewozu lotniczego dotyczyły lotu łączonego, będącego przedmiotem jednej rezerwacji obejmującej oba loty, co oznacza, że ta rezerwacja odnosiła się zarówno do pierwszego lotu zrealizowanego przez obsługującego przewoźnika lotniczego, jak i drugiego lotu, do miejsca przeznaczenia. Po drugie, należy uwzględnić fakt, że w ramach umów handlowych zawieranych swobodnie przez przewoźników lotniczych, obsługujący przewoźnik lotniczy, który nie zawarł umowy z pasażerem, jest uznawany za działającego w imieniu przewoźnika lotniczego będącego kontrahentem danego pasażera. Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku lotu łączonego „miejscem wykonania” tego lotu w rozumieniu tych przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych, a powództwo odszkodowawcze z tytułu dużego opóźnienia tego lotu łączonego na mocy rozporządzenia Nr 261/2004 jest oparte na zdarzeniu, które miało miejsce w ramach pierwszego z tych lotów, obsługiwanego przez przewoźnika lotniczego, który nie jest kontrahentem danych pasażerów. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 7.3.2018 r., flightright, C 274/16, C-447/16, C-448/16
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 44/2001 oraz art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku lotu łączonego „miejscem wykonania” tego lotu w rozumieniu tych przepisów jest miejsce przylotu w ramach drugiego lotu, w sytuacji gdy przewóz obejmujący obydwa loty jest realizowany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych, a powództwo odszkodowawcze z tytułu dużego opóźnienia tego lotu łączonego na mocy rozporządzenia Nr 261/2004 jest oparte na zdarzeniu, które miało miejsce w ramach pierwszego z tych lotów, obsługiwanego przez przewoźnika lotniczego, który nie jest kontrahentem danych pasażerów.